ရခိုင္မင္းမ်ားစိုးစံခဲ့ေသာ ႏွစ္ကာလကို ေခတ္အားျဖစ္ ပိုင္းျခားလိုက္ပါက အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ ၄- ပိုင္း
ပိုင္းျခား၍ ရနဳိင္ေပသည္။ ယင္းတို႕မွာ-
(၁) အလြန္ေရွးက်ေသာ (ဒြါရာ၀တီ၊ ေ၀သာလီ၊ ဓည၀တီ)ေခတ္၊ (၂) ေ၀သာလီ ေက်ာက္ေလွကားေခတ္၊
(၃) ေလးၿမဳိ႕ေခတ္ႏွင့္ (၄) ေျမာက္ဦးေခတ္ မ်ား ျဖစ္ပါသည္။ အခ်ဳိ႕ ရာဇ၀င္ဆရာတို႕က
ေျမာက္ဦးေခတ္ကိုပင္ -ပထမေျမာက္ဦး၊ ဒုတိယေျမာက္ဦး၊ တတိယ ေျမာက္ဦးဟူ၍ပင္ ၃-
ပိုင္းပိုင္းျခားၾကေပ ေသးသည္။ ကၽြႏု္ပ္တို႕သည္ အလြန္ေရွးက်ေသာ ဒြါရာ၀တီ၊ ေ၀သာလီ၊
ဓည၀တီေခတ္မ်ားက ရခိုင္မင္းမ်ားအုပ္ခ်ဳပ္ပုံစနစ္ကို စာေပက်မ္းဂန္ အေထာက္ အထားမ်ားျဖင့္
ဂ,နစြာမတင္ျပနဳိင္ေသးသျဖင့္ မႈန္ေရးေရးမွ်သာတင္ျပနဳိင္သည့္ အေျခအေနတြင္ရွိသည္။
သို႕ရာတြင္ ေ၀သာလီေက်ာက္ေလွကားေခတ္ (ေအဒီ ၄-ရာစုအစပိုင္း)မွစ၍ကား
အေထာက္အထားအေတာ္အသင့္စုံလင္စြာျဖင့္ တင္ျပနဳိင္ၾကေပၿပီ။ ေ၀ သာလီေခတ္ဦးသည္ အိႏၵိယနဳိင္ငံ
ဂုပၸတာဘုရင္မ်ားေခတ္ႏွင့္ ေခတ္ၿပဳိင္ျဖစ္၏။ ဂုပၸတာေခတ္တြင္ အိႏၵိယ၌ မနဳဓမၼသတ္က်မ္းႀကီး
ေပၚထြက္ေနၿပီျဖစ္၍ ထုိဓမၼသတ္က်မ္းသည္ ရခိုင္ျပည္သို႕လည္း မေခ်းမေႏွာင္း ေရာက္ရွိလာခဲ့ေၾကာင္း
အေထာက္အထားမ်ားေတြ႕ရသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ရခိုင္ျပည္၌ စာေပ အေရးအသားမ်ားလည္း
တတ္ေျမာက္ၿပီးျဖစ္သည္။
တရားစီရင္ေရးႏွင့္ပတ္သက္၍ အာႏၵစျႏၵားေက်ာက္စာ၊ ဂါထာအပိုဒ္ (၅၈)ကို ျမန္မာဘာသာျပန္ဆိုလွ်င္–
“သဘင္ခန္းမေဆာင္ႀကီး(တရားရုံး)ထဲတြင္ ေန႕ စဥ္ေန႕တိုင္း စည္းေ၀း(ရုံးထိုင္)ျခင္းကိုျပဳလုပ္ေလ့ရွိ၏။
(မင္းႀကီးသည္)သနားျခင္းဂရုဏာရွိသျဖင့္၊ အလြန္လွ်င္ (အမွန္ပင္) ေသဒဏ္ေပးထိုက္ေသာသူတို႕
ကိုပင္လွ်င္၊ အျမဲအျပစ္မွ ခ်မ္းသာေပးေလ့ရွိ၏။” ဟုအဓိပၸါယ္ရရွိေပသည္။
ရခိုင္မင္းမ်ားသည္ ထိုေခတ္ထိုအခ်ိန္ကစုိးစံခဲ့ၾကေသာ အျခားမင္းမ်ားနည္တူ သက္ဦးဆံပိုင္
ဘုရင္မ်ားဟုေခၚတြင္ၾကေသာ္လည္း ရခိုင္ရာဇ၀င္တေလွ်ာက္ လုံးတြင္ မင္းျပစ္မင္းဒဏ္ေၾကာင့္
ကြပ္မ်က္ရသည္ကိစၥမ်ဳိး လြန္စြာနည္းပါးေလသည္။ ရာဇ၀တ္ျပစ္ဒဏ္သင့္သူမ်ားကို ဘုရင္က
အသက္ခ်မ္းသာခြင့္ေပး သည့္ စံနမူနာမ်ားကိုသာ ေတြ႕ရတတ္သည္။
ႀကီးေလးေသာျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူမ်ားႏွင့္ သုန္႕ပန္းအႀကီးအကဲမ်ား (ယခုေခတ္
စစ္ရာဇ၀တ္ေကာင္မ်ားႏွင့္တူသူမ်ား) ကို ဘုရင္ကေသဒဏ္မွ ခ်မ္းသာေပး ၿပီးလွ်င္
သဃၤာေတာ္မ်ားလက္သို႕အပ္၍ သာသနာ့အေဆာက္အဦမ်ားတြင္ အလုပ္အေကၽြးအျဖစ္ထားရွိေလသည္။
ထိုသို႕ေဆာင္ရြက္ျခင္းကိုသင္ခ်ီတည္
သည္ဟု ေခၚေလသည္။ ရခိုင္မင္းမ်ားသည္ ကြပ္မ်က္စီရင္ျခင္းမ်ားကို အားမေပးခဲ့သည့္
အေၾကာင္းရင္းမ်ားမွာ မင္းမ်ားနန္းတက္စတြင္ သစၥာဘိသိတ္ကို ခံယူခဲ့ရျခင္း၊
ဗုဒၶ၀ါဒီမ်ားျဖစ္သည့္အေလွ်ာက္ ငါးပါးသီလ၊ ရွစ္ပါးသီလတို႕ကို အျမတဲ ေစေစာင့္ထိန္းျခင္းတို႕ေၾကာင့္
ျဖစ္ေပသည္။
ဘိသိသိတိတ္သ္သစၥာၥာခံယံယူပူပဲြ၊ဲြ၊
ေလးၿမဳိ႕ေခတ္တြင္ ရခိုင္ျပည၏ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈမ်ားမွာ မ်ားစြာတုိးတက္ေခတ္မီလွ်က္ရွိေၾကာင္း
ေတြ႕ရေပသည္။ ေလးၿမဳိ႕ေခတ္ သကၠရာဇ္ ၄၅၈-ခု၊ (ေအဒီ-၁၁၂၃) တငြ ္နန္းတက္ေသာ
ဒႆရာဇာမင္းႀကီးသည္ ႀကီးက်ယ္ခန္းနားေသာ ဘိသိတ္သစၥာခံယူပြဲႀကီး က်င္းပေၾကာင္းေတြ႕ရေပသည္။
မင္းႏွင့္ မိဖုရား ႀကီးတို႕သည္ န၀ရတ္ကိုးပါးျဖင့္စီခ်ယ္ထားေသာ ရတနာထမ္းစင္ကိုစီးေတာ္မူ၍
အသင့္ေဆာက္လုပ္ထားေသာမဂၤလာမ႑ပ္သို႕ ထြက္ေတာ္မူသည္။ သာ သနာပိုင္
၀ိနည္းထိုရ္ဆရာေတာ္ႏွင့္ ပေရာဟိတ္ ၁၂-ပါးတို႕သည္ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကိုေဆာင္ယူ၍
သီဟာသနမ႑ပ္၌ထားၿပီးေသာ္ နန္းေတာ္သို႕၀င္၍ သံဃာေတာ္မ်ားက ပရိတ္ေတာ္မ်ားရြတ္ဖတ္ၾကသည္။
မင္းႀကီးသည္ ေမာရာသနမ႑ပ္၌ေရခ်ဳိးေတာ္မူ၍ ဂဇာသနမ႑ပ္တြင္ ေခါင္းေဆးေတာ္မူၿပီးမွ သာ
သနာ့အက်ဳိး၊ ေလာကီအက်ဳိးသယ္ပိုးရြက္ေဆာင္ပါမည္ ဟု ပါဋိဂါထာမ်ားကိုရြတ္ဆိုရသည္။ ထိုံေနာက္
သီဟာသနမ႑ပ္အလယ္၌ ေရႊအင္းပ်ဥ္ျဖင့္ ၿပီးေသာ ေရသဖန္းပ်ဥ္၀ယ္ ထိုင္ေတာ္မူ၏။
ယင္းသို႕ေသာအခါ-
မင္းသမီးရွစ္ေယာက္တို႕သည္ န၀ရတ္စီခ်ယ္ထားေသာခရုသင္းတြင္
ဂဂၤါျမစ္ေရကိုထည့္လွ်က္ေကာင္းမြန္ရုိေသစြာ မင္းႀကီး၏ဦးေခါင္း၌ သြန္းေလာင္းစဥ္-
• “အရွင္မင္းႀကီး သာသနာေတာ္ပြင့္လင္းေအာင္ ျပဳေတာ္မူပါေလာ။
• အရွင္မင္းႀကီး ခပ္သိမ္းေသာသတၱ၀ါတို႕အား ကိုယ္၏သားႏွင့္အမွ် ခ်စ္ခင္ျခင္း၊
ျပည္သူတို႕၏စီးပြါးကို ကိုယ္ေတာ္၏စီးပြါး၊ ခပ္သိမ္းေသာ
သတၱ၀ါတို႕၏ ဇီ၀ိတိေျႏၵအသက္ကို ကိုယ္ေတာ္၏အသက္ကဲ့သို႕ေစာင့္ေတာ္မူ ပါေလာ။
• -အရွင္မင္းႀကီး ခပ္သိမ္းေသာျပည္ေထာင္မင္းတိုအား အမ်က္မလြန္ျခင္း၊ တရား၌ေစာင့္ျခင္း၊
ပညာရွိစကားကို နာလြယ္ျခင္း၊ အမ်ဳိးေစာင့္ျခင္း
မ်ားကို ျမဲျမံ ေစာင့္ထိမ္းေတာ္မူပါေလာ။” ဟု ႁမြက္ဆိုၾက၏။
ထိုေနာက္ ပုဏၰား ၈-ေယက္၊ သူေဌး ၈-ေယက္၊ သူႂကြယ္ ၈-ေယာက္တို႕က ေရွးနည္းအတိုင္း
ေရသြန္းေလာင္းၾကကုန္၏။ သူေဌးသူႂကြယ္တိုက ေရသြန္း ေလာင္းစဥ္ ဆိုျပန္သည္မွာ-
• အရွင္မင္းႀကီး အကၽြႏု္ပ္တို႕သြန္းေလာင္းေသာေရကိုခံေတာ္မူ၍
ကၽြႏု္ပ္တို႕ဆိုေသာစကားအတိုင္းက်င့္ေဆာင္ေတာ္မူ၍ ျပည္သူလုပ္ခြံ ဆယ္ဖိုး
တဖိုးခံယူစားသုံးေတာ္မူ၍ မင္း၏စည္းစိမ္ကို စံၿပီးေသာ္ ျပည္ကို တရားသျဖင့္ေစာင့္ေတာ္မူပါေလာ။
• အရွင္မင္းႀကီး ကၽြႏု္ပ္တို႕ဆိုေသာစကားအတိုင္း က်င့္ေတာ္မူေသာကား ပစၥုဳပန္-သံသရာ
ႏွစ္ျဖာအက်ဳိးတက္တိုးေစလ်က္၊ တက္သစ္ေသာေန၊ ဆန္းသစ္ေသာ လကဲ့သို႕၊ တေန႕တျခား
ၾကက္သေရေတာ္ပြင့္လင္း၍ ျပည္ေထာင္မင္းေပါင္းဦးေခါင္းၫြတ္လာ၊ သဒၵါျပည့္ၿဖဳိး၊ သူခိုးဓါးျပ၊ ၿငိမ္း
ခ်မ္းသာယာ၊ သာသနာေတာ္တည္ထြန္း၊ ေရစာမရွား၊ မင္းအားျပည္သူ၊ ဆုယူေန႕တိုင္း၊
ေကာင္းႀကီးေပးလွ်က္၊ သက္ေတာ္ရာေက်ာ္၊ စံေတာ္ မူရသည္ ျဖစ္ေစေသာ၀္။
• ယင္းသို႕မဟုတ္ ကၽြႏု္ပ္တို႕စကားအတိုင္း မတည္၊ မင္းေကာင္းမင္းျမတ္တို႕၀န္ခံေသာ
ဘိသိတ္သစၥာပ်က္ေခ်ေသာ္ ကမၻာဆူေ၀၊ ေလမုန္တိုင္း ဆင္၊ ငလ်င္ေတာ္လဲ၊ ေျမႀကီးကြဲ၍၊
ငရဲမီးလွ်ံ၊ အ၀ွန္ေျပာင္ေျပာင္၊ ေတာက္ေလာင္ေၾကညက္၊ သူဖ်က္သူေလွာင့္၊
ေထာင္ေထာင္ထားထား၊ ခိုး သားဒႏၱ၊ စသည့္အေထြေထြ၊ ေနလတံခြန္၊ ငွက္ပ်ံငွက္ယုတ္၊
စုန္းဖုတ္တေစၧ၊ နန္းထက္ေန၍၊ ေမႊေမႊလွန္႕ေျခာက္၊ ေႁမြေဟာက္ငန္းက်ား၊ တက္ ၍စားသည္
ျဖစ္ေစေသာ၀္။ ဟုႁမြက္ဆိုၾကေလသည္။
ဒသရာဇာမင္းႀကီးသည္ ေရွးမင္း ေဘးေတာ္ ခမည္းေတာ္တို႕နည္းတူ သစၥာဘိသိတ္ခံယူေတာ္မူေၾကာင္း
သမိုင္းအေစာင္ေစာင္၌ ဆိုထားသည္။ ဘိ သိတ္သစၥာဆိုသည္မွာ တနည္းအားျဖင့္ ဘုရင္မင္းျမတ္အား
ဤနည္းဤပုံ အုပ္ခ်ဳပ္ပါေလာဟု ကတိသစၥာျပဳခိုင္းျခင္းပင္ျဖစ္၏။ က်မ္းက်ိန္ဆိုေစျခင္း
ျဖစ္သည္ဟုလည္းဆိုနဳိင္ေပ၏။ ဤဘိသိတ္စာတမ္းအက်ယ္ကို ဓည၀တီအေရးေတာ္ပုံႏွင့္
အမ်ဳိးသားစာၾကည့္တိုက္ ပရပိုက္အမွတ္-၁၁၂၀ (ရခိုင္ ရာဇ၀င္) တြင္ၾကည့္ရႈနဳိင္ပါသည္။
မန္လည္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီးသည္ မာဃေဒ၀လကၤာသစ္တြင္ မာဃေဒ၀မင္းႀကီး ဘိသိတ္ခံယူပုံကို
စပ္ဆိုရာ၌ ဤစာတမ္းကိုမွီျငမ္း၍ စပ္ဆိုထားျခင္းျဖစ္ေပသည္။
ဥပေဒျပဳသူ ဥပေဒမဖ်က္ႏ္ႏွငွင၊့္၊့္၊
သကၠရာဇ္ ၆၄၅-ခုႏွစ္တြင္ နန္းတက္ေသာ မင္းထီးဘုရင္တရားေစာင့္ထိန္ပုံ လူတိုင္းလိုလို
သိရွိၿပီးျဖစ္ေပလိမ့္မည္။ မင္းထီးဘုရင္သည္ နန္းေတာ္ တိုင္ထုံးတို႕မိသူ၏ လက္ၫႈိးကိုျဖတ္မည္ဟု
အမိန္႕ထုတ္ထားခဲ့သည္။ ေနာက္ဆုံး၌ ထုံးသုတ္သူမွာ သူကိုယ္တိုင္ျဖစ္ေနရာကား သံလွ်က္ကိုဆြဲ လွ်က္
မိမိ၏ညာလက္ၫႈိးကို ကိုယ္ေတာ္တိုင္ပိုင္းျဖတ္လိုက္ေလသည္။
မင္းႀကီးကိုယ္တိုင္ဤသို႕ေျဖာင့္မွန္ျပတ္သားစြာ တရားေစာင့္ထိန္းျပသျဖင့္
တိုင္းသူျပည္သားမ်ားအဘယ္မွာလွ်င္ တရားမေစာင့္ဘဲေနနဳိင္ပါအံ့နည္း။ ဤအေၾကာင္းႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍
ေဒါက္တာေဖၚခ်မ္မာ (Dr. Forchummer) က ရခိုင္သမိုင္းဆိုေသာေဆာင္းပါးတြင္
မေားစြာခ်ီးက်ဴးေရးသားထားေလသည္။ မင္းထီးသည္ ရာထူးခန္းထားရာတြင္ အနီးအေ၀းေရြးေတာ္မမူ။ ပ
ညာအေလ်ာက္ သူေကာင္းျပဳေတာ္မူ၏ဟု သမိုင္းဆရာတို႕မွတ္တမ္းတင္ၾကသည္။
ရခိုင္မင္းဆက္တြင္မင္းေကာင္းမင္းျမတ္မ်ားရွိသလို မင္းဆိုးမင္းညစ္မ်ားလည္းရွိခဲ့သည္။ ခရစ္ႏွစ္ ၁၆၃၈-
ခုႏွစ္ သီရိသုဓမၼမင္းကို မိဖုရားနတ္ရွင္မယ္ ႏွင့္ ေလာင္းၾကက္ၿမဳိ႕စားကုသလအမတ္တို႕
ပူးေပါင္းလုပ္ၾကံၿပီးေနာက္ ကုသလသည္ နရပတိႀကီးအမည္ျဖင့္နန္းတက္သည္။ ျပည္သူျပည္သားမ်ား
ေအာ့ႏွလုံးနာၾကသည္။ မဟာသက္ေတာ္ရွည္အမတ္ႀကီး ငလက္ရုံးသည္ ရာထူးမွႏႈတ္ထြက္ၿပီး
ရဟန္း၀တ္သြားေလသည္။
သကၠရာဇ္ ၁၁၃၅ (ခရစ္-၁၇၇၃)-ခုတြင္ နန္းတက္လာေသာစႏၵသုမနမင္းသည္လည္း
တရားမေစာင့္ေသာမင္းျဖစ္၏။ အမတ္ႀကီးပိုးေရႊ ဦးေဆာင္၍ ျပည္သူျပည္သားတို႕ပုန္ကန္ၾကသည္။
မင္းကိုဖမ္းမိလွ်င္ ကြပ္မ်က္ၿပီး အေလာင္းကို ေရတြင္ေမွ်ာလိုက္ၾကသည္။
ျပည္သ္သူ႕ူ႕တရား ျပည္သ္သူစူစီရီရင-္-
သကၠရာဇ္ ၇၅၆-ခု(ေအဒီ-၁၃၉၄)တြင္နန္းတက္ေသာ
ရာဇသူမင္း(ေခၚ)၀ရဓမၼရာဇာ(မင္းထီးသား)လက္ထက္၌ ထုတ္ျပန္ေသာအမိန္႕ေတာ္စာတမ္း မွာ
အလြန္ထူးျခားေသာလကၡဏာကိုေဆာင္ေနေပသည္။ ထိုအမိန္႕ေတာ္ပါျပဌာန္းခ်က္မ်ားအရ
ေရွးမင္းမ်ားလက္ထက္က ၿမိဳ႕စား၊ ရြာစား၊ သူႀကီး ကစ၍ခန္႕ထားျခင္းခံရသူတို႕သည္ သားစဥ္ေျမဆက္
ထမ္းရြက္စားသုံးခြင့္ရေလသည္။ အခြန္အတုတ္ေကာက္ခံျခင္းႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ အသည္သားတို႕ သည္
အိမ္ႀကီးလွ်င္ တႏွစ္ ၅-သျပာေပးရ၏။ အိမ္ငယ္လွ်င္ ၂-သျပာခြဲေပးရ၏။ ကုန္သည္ ပြဲစား
အစို႕ခြန္သားတို႕သည္ အိမ္ႀကီးလွ်င္ ဆယ္သျပာ၊ အိမ္ငယ္လွ်င္ ငါးသျပာေပးေဆာင္ၾကရ၏။
ေတာင္ယာအရပ္မွ ေတာင္ယာျဖင့္အသက္ေမြးသူတို႕သည္ ဓါးတစင္း ယာတခင္းလွ်င္ သုံးသျပာစီ
ေပးေဆာင္ၾကရ၏။ မင္းမႈထမ္း ၀င္းသား၊ ဒိုင္းသားမွစ၍ ေရခပ္၊ တပ်က္လွည္း သူမ်ားမွာ အခြန္အတုပ္ေငြ
မေပးၾကရေခ်။ မင္းသား၊ မင္းသမီး၊ မိဖုရား၊ မွဴးမတ္တို႕သည္ မိမိတို႕အားေပးအပ္ထားေသာသူမ်ားကိုသာ
အေစအပါးခိုင္းေစခြင့္ရသည္။ အျခားသူမ်ားကို ကပ္ခို၊ ကပၸါးအျဖစ္လက္မခံ ရ။ ေရွးမင္းအဆက္ဆက္
ခန္႕ထားသူမ်ားကိုသာ သုံးရမည္ဟု အမိန္႕ျပန္ေတာ္မူ၏။
ၿမိဳ႕ျပင္ေလးရပ္တြင္ တရားမ႑ပ္ (တရားရုံး) ေလးခုကို ေရွးနည္းအတိုင္းေဆာက္လုပ္ထားရမည္။
မ႑ပ္တခုလွ်င္ ျပည္စိုးႀကီးတဦးႏွင့္ တရာေဆြ တဦးတို႕က ရုံးထိုင္တရးစစ္ၾကသည္။ ျပည္စိုးႀကီးဆိုသူမွာ
ၿမဳိ႕၀န္ရာထူးႏွင့္ ခတ္ဆင္ဆင္တူသည္။ တရားေဆြဆိုသူမွာ လူထဲမွေရြးေကာက္ တင္ ေျမွာက္သူျဖစ္ၿပီး
ယခုေခတ္ ရုံးသဟာယႏွင့္တူဟန္ရွိေပသည္။ ယင္းတရားရုံးမ်ားသည္ လက္ေရာက္ႏႈတ္လြန္၊ ေျမမႈ၊ ေငြမႈ၊
အိမ္မႈစတသာ ရာဇ ၀တ္မႈ ႏွင့္ တရားမ,မႈမ်ားကိုစီရင္ရသည္။ အမႈၿပီးေျပလွ်င္ အမႈႀကီးငယ္ကိုေထာက္၍
ငါးသျပာတန္သည္၊ ႏွစ္သျပာတန္သည္ကို စီရင္သူတို႕ခံယူသုံး စားေစ။ မင္းရာခိုးထူးဆို၍
မကုန္မက်ေစႏွင့္ဟု အမိန္႕ထုတ္ထားသည္။
အယူခူခံရံရုံးုံးမ်ား-
တရားေဆြႏွင့္ ျပည္စိုးႀကီးတို႕ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကို မေက်နပ္လွ်င္ အမတ္တရားသူႀကီး ေလးဦးထံ
အယူခံ၀င္ရသည္။ အမတ္တရားသူႀကီးေလးဦး၏ ဆုံး ျဖတ္ခ်က္ကိုမေက်နပ္လွ်င္
ဘုရင္မင္းျမတ္ထံသို႕အယူခံ၀င္ရသည္။ မင္းႀကီးသည္ မဟာသက္ေတာ္ရွည္သုခမိန္အမတ္ႀကီးႏွင့္တိုင္ပင္၍
အဆုံးအ ျဖတ္ေပးေတာ္မူသည္။ ယင္းဆုံးျဖတ္ခ်က္သည္ အျမင့္ဆုံးရုံးဆုံးျဖတ္ခ်က္ပင္ျဖစ္သည္။
အမတ္ႀကီးမဟာပညာေက်ာ္ျဖတ္ထုံးဆိုသည္မွာ ဤသို႕ဘု ရင္ထံတက္လာေသာအမႈမ်ားကို
စီရင္ဆုံးျဖတ္ထားျခင္းမ်ားျဖစ္သည္။
အမႈစစ္ေဆးပုံႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ခိုးမႈ၊ ယိုးမႈမ်ားမွာလည္း ရုိက္ပုတ္ေထာင္းသတ္၍ မစစ္မေမးေစႏွင့္၊
ပညာျဖင့္သာေပၚေအာင္စစ္ရမည္ဟု အမိန္႕ထုတ္
ထားေလသည္။ ဤတရားစီရင္ေရးစနစ္ကို ေနာက္မင္းမ်ားလက္ထက္တြင္လည္း အစဥ္တစိုက္ဆက္၍
က်င့္သုံးသြားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။
တိုငိုင္း္းႀကီးီး ၁၂-တိုငိုငိုင္း္း္း-
ေ၀သာလီေခတ္မွစ၍ ရခိုင္ျပည္ကို တိုင္းႀကီး ၁၂-တိုင္းခြဲ၍ ၿမဳိ႕စား၊ ရြာစားမ်ား ခန္႕အပ္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။
(၁) နာဂသွ် ႏၱတိုင္း - အာသံနယ္ႏွင့္စပ္လွ်က္ရွိေသာ နယ္ေျမ။
(၂) မဟိ ံသကတိုင္း- နာဂသွ် ႏၱတိုင္းႏွင့္ ေရာင္ျဖဴနယ္အၾကားရွိနယ္ေျမ။
(၃) ကမၼရူအဆိုင္း- ေရာင္ျဖဴနယ္။
(၄) ဖလံတိုင္း- ဖလံေထာင္။
(၅) သက္တိုင္း- သက္ေထာင္။
(၆) ဘိုမင္းတိုင္း- ဘိုမင္းေထာင္။
(၇) ဘူးညာႀကီးတိုင္း- ဘဂၤလား ၁၂ၿမဳိ႕။
(၈) ဥႆလင္းတိုင္း- ပလက္၀ ခ်င္းေတာင္ကုန္းေဒသ။
(၉) ရကၡပူရတိုင္း- ျမစ္ႀကီးေလးသြယ္ျမစ္၀ွမ္းေဒသ။
(၁၀) ရမၼာပူရတိုင္း- ရမ္းျဗဲနယ္ေတာင္ရုိးအထိေဒသ။
(၁၁) ေမဃ၀တီတိုင္း- မာန္ေအာင္ကၽြန္းႏွင့္ကၽြန္းရံမ်ား။
(၁၂) ဒြါရာ၀တီတိုင္း- သံတြဲနဂရစ္ ေမာ္တင္စြန္းအထိနယ္ေျမ တို႕ျဖစ္သည္။
ဘဥၤလး၁၂-ၿမဳိ႕ႏွင့္ သံတြဲနယ္တို႕ကို မင္းညီမင္းသား စိတ္ခ်ယုံၾကည္ရသူမ်ားကို ခန္႕ထားေလ့ရွိသည္။
မင္းရာဇာႀကီးလက္ထက္ သံလ်င္ကိုပိုင္ဆိုင္ခဲ့ရာ ဒီဘရစ္တိုကို သားေတာ္မင္းခေမာင္းႏွင့္တြဲ၍
ဘုရင္ခံခန္႕ထားခဲ့သည္။ ဒီဘရစ္တိုက အေကာက္ၾကံ၍ မင္းခေမာင္းကို ဖမ္းဆီးၿပီးပုန္ကန္ျခားနားခဲ့သည္။
အေနာက္တရုိးတြင္ရွိေသာ ဖလံေထာင္၊ သက္ေထာင္၊ ဘိုမင္းေထာင္စေသာ နယ္ေျမမ်ားကို
အုပ္ခ်ဳပ္ရသူမ်ားသည္ လက္ေအာက္ခံမင္းငယ္မ်ားအျဖစ္ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရရွိၾကသည္။
ထီးျဖဴႏွင့္မကိုဋ္သရဖူေဆာင္းခြင့္ရၾကသည္။ ေျခာက္လတႀကိမ္၊ တႏွစ္တႀကိမ္စသည္ျဖင့္
ဘုရင့္ညီလာခံသို႕တက္ၾကရ သည္။ ဆက္သျမဲအခြန္ဘ႑ာဆက္ရသည္။ စစ္သားမ်ားလိုသည့္အခါ
စစ္သားစုေဆာင္းေပးရသည္။ အေသးအဖြဲအမႈမ်ားကို စီရင္ပိုင္ခြင့္ရွိသည္။ ေသ ဒဏ္အမိန္႕ကို ဘုရင္မွလြဲ၍
မည္သူကမွ်မေပးနဳိင္။ ဘုရင့္သားေတာ္ပင္ မေပးနဳိင္ေခ်။ ဘုရင္က အနယ္နယ္အရပ္ရပ္တြင္
ဘုရင္၏နားမ်က္စိဆိုေသာ သူလွ်ိဳမ်ားလႊတ္ထားသည္။ လက္ေအာက္ခံၿမိဳ႕စားနယ္စားတို႕၏
ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကို လွ်ဳိ႕၀ွက္အစီရင္ခံရသည္။ ၿမိဳ႕ေတာ္တြင္ပုံမွန္ညီလာခံမ်ားက်င့္ပ သည့္အျပင္၊
အေ၀းေရာက္ဘုရင္ခံႏွင့္ၿမိဳ႕စားမ်ားတက္ေရာက္ရေသာ အထူးညီလာခံမ်ားရွိေလသည္။
ဓမၼသၼသတ္က္က်မ္း္းမ်ား-
ရခိုင္ျပည္တြင္ အိႏၵိယမွရရွိေသာ မနဳဓမၼသတ္က်မ္းႏွင့္ ရာဇနီတိက်မ္းမ်ားကိုအသုံးျပဳသည္။
ရာဇနီတိက်မ္းကိုမွီး၍ ရာဇပ်ဳိ႕ဆိုေသာ မင္းက်င့္၀တ္ပ်ဳိ႕တ ေစာင္ကို
မဟာသက္ေတာ္ရွည္အမတ္ႀကီးတဦးက ျပဳစုခဲ့သည္။ ယင္းပ်ဳိ႕တြင္ “ျပည္ႀကီး၀န္ကို အိုးတန္ဆန္ခပ္၊
မင္းက်င့္၀တ္ႏွင့္၊ ေလွ်ာက္ပတ္သင့္စြာ၊ စီရင္ရာသည္။” ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ “ေရေျမသနင္း၊
မင္းတို႕က်င့္သုံး၊ ေရွးထုံးမသုန္၊ ရာဇဂုဏ္ျမတ္၊ န၀ရတ္ကိုးခိုင္၊ မ႑ဳိင္မပ်က္၊ မင္းလက္နက္တည့္၊
ေ၀၀က္စိတ္ျဖာ၊ မလိမၼာျငား၊ သူမိုင္သားကို၊ မွား၍ျပည္ရွင္၊ သူေကာင္းတင္လွ်က္၊ တိုင္းခြင္ခရုိင္၊
အပိုင္ကံေကၽြး၊ မင္းခြင့္ေပး၍၊ မွဴးေရးမတ္ရာ၊ ႏွင္းအပ္ပါ မူ၊ ပဇာက်ဳိးရွိ၊ ႏြမ္းရိသတၱ၀ါ၊ ၿမဳိ႕ရြာတုန္လႈပ္၊
မင္းက်ဳိးယုတ္၏။ စက္ဆုပ္သဖြယ္၊ ပ်က္ရယ္တ ႏၱဳ၊ ျပည္မႈရႈပ္ေထြး၊ တိုင္းေ၀းတပါး၊ စကားမတည္၊ အရွည္မ
ေကာင္း၊ ဗူးေတာင္းပမာ၊ မိစၧာငွက္ဆိုး၊ လင္ေကာင္ပိုးသို႕၊ ဆိုရုိးတခ်က္၊ ႂကြက္ႏွင့္ေႁမြတူ၊ သူ႕မူမေဖ်ာက္၊
ေမ်ာက္ႏွင့္ေျမေခြး၊ ဆိုေရးတသီး၊ က်ီးႏွင့္စက္ တူ၊ အမူယုတ္သြမ္း၊ သူကန္းအၾကံ၊ ေလာဘလွ်ံသည္၊
မင္းထံနီးစပ္ မသုံးအပ္။” စသည္ျဖင့္ ျဖစ္သည္။
မင္းဘာႀကီးလက္ထက္တြင္ ဆရာျမ၀ါသည္ အဂၢမုနိဆရာေတာ္ႏွင့္တိုင္ပင္၍
မနဳဓမၼသတ္က်မ္းကိုအေျခခံလ်က္ ေရႊမ်ဥ္းဓမၼသတ္က်မ္းကို ေရးသည္။ ထို ေနာက္ တိုင္း၁၂-တိုင္းမွ
ပညာရွင္မ်ား နန္းေတာ္သို႕ပင့္ဖိတ္ၿပီး ေ၀ဖန္ေဆြးေႏြး ျဖည့္စြက္ေစသည္။ ထိုသို႕ျပဳျပင္ၿပီးမွ
အတည္ျပဳျပဌာန္းသည္။
ေရွးဓမၼသတ္က်မ္းမ်ားမွားယြင္းေနလွ်င္ ျပင္ဆင္ဆုံးျဖတ္သည့္ထုံးမ်ား ရွိပါသည္။ တရံေရာအခါ
မိုးစည္းကၽြန္း(ယခု ေရနံရွာေဖြေနရာ) မွ သူေဌးခြန္သာ ႀကီးေသလြန္၍ ပဌမဇနီးမွ သားငါးေယာက္၊
ဒုတိယဇနီးမွ သမီးႏွစ္ေယာက္ အေမြလုၾကရာ ျပည္စိုးႀကီးရုံး၊ အမတ္တရားသူႀကီး ေလးဦးရုံးတို႕တြင္ မၿပီး
ျပတ္ဘဲ ဘုရင့္ထံတက္လာခဲ့သည္။ မဟာပညာေက်ာ္အား ဆုံးျဖတ္ခိုင္းရာ မဟာပညာေက်ာ္က
တရားသူႀကီးမ်ားသည္ ေရွးဓမၼသတ္မ်ားအတိုင္းအေမြနိမ့္ ျမင့္ခြဲယူေစဟု စီရင္သည္မွာ မသင့္။
အခ်ဳိ႕ဓမၼသတ္မ်ားသည္ ေခတ္ႏွင့္မေလ်ာ္ဟုဆိုကာ မယားၿပိဳင္မွေပါက္ဖြားေသာ သားသမီးမ်ားကို
အညီအမွ်ေ၀ယူ ေစေလသည္။ ယခုေခတ္စီရင္ထုံးမ်ား၏ ေရွၚေျပးဟုဆိုရမေလာက္ပင္။
[မနဳက်ယ္ဓ္ဓ္ဓမၼသၼသၼသတ္က္က္က်မ္း္း္း၊ ရိခိခိခ်တ္ဆ္ဆ္ဆင္ဘ္ဘ္ဘာသာျပန္မ္မ္မူ၊ူ၊ူ၊ အဂၤလၤလၤလိပိပိပ္တ္တ္တဖက-္-္ ျမန္မ္မ္မာတ ဖက]္] ကို ဟံသာ၀တီတိုက္မွ
မရိုက္ႏိွပ္မီွ ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၆၀-ျပည့္ခန္႕က “Aracan Press”၊ စစ္ေတြတြင္ ရိုက္ႏိွပ္ခ့ဲသည္။
ေရွးေခတ္ ရခိုင္ျပည္စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ရခိုင္ျပည္တြင္ ကာလအတန္ၾကာေအာင္ ေနထိုင္ခဲ့ၿပီး
ရခိုင္ျပည္အေၾကာင္း စာအုပ္မ်ားေရးသားခဲ့ေသာ ေမာ္ရစ္ေကာလစ္က “ထိုအခ်ိန္က အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္မွာ
ျပည့္စုံလုံေလာက္ေပသည္။(စနစ္က်ေပသည္။) ထိုအခ်ိန္မ်ဳိးကတည္ရွိျမဲျဖစ္ေသာ လတ္ေပးလတ္
ယူမကင္းေသာ္လည္း အုပ္ခ်ဳပ္မႈတြင္ တရားဥပေဒကိုလက္ကိုင္ထားသည္။ လူတို႕၏အသက္စည္းစိမ္မွာ
ေျပာပေလာက္ေအာင္ လုံႁခုံမႈရွိေပသည္ဟု မွတ္ ခ်က္ခ်ခဲ့သည္။
(ယစ္မ်ဳိးဓမၼာရုံ။ ေရႊတိဂုံဘုရား ဓမၼာရုံ၌ ဦးသာၫြန္႕ ေဟာေျပာေသာစာတမ္း။)
