ေနထြက္ခ်ိန္-အရုဏ္တက္ခ်ိန္ အမွတ္အသား

ေရွးျမန္မာတို႔သည္ ေနထြက္ခ်ိန္ အရုဏ္တက္ခ်ိန္တို႔ကို အလြယ္တကူ မွတ္သားႏိုင္ရန္ ကဗ်ာလကၤာ ေရးစပ္၍ စနစ္တက် တြက္ခ်က္တတ္ၾကသည္၊ ထိုတြက္ခ်က္သည့္ အခ်ိန္အတိုင္းပင္ အရုဏ္ဆြမ္းကပ္ျခင္း၊ ေနထြက္ခ်ိန္ သတ္မွတ္ျခင္း စသည္တို႔ျပဳကာ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈမ်ား လုပ္ေလ့ရွိၾကသည္။

ယခု ေရွးျမန္မာတို႔၏ ကဗ်ာလကၤာျဖင့္ သတ္မွတ္ထားသည့္ ေနထြက္ခ်ိန္၊ အရုဏ္တက္ခ်ိန္ကို တင္ျပပါမည္။

ခူး=ေသာင္း-ေႏွး-တံု၊
ဆုန္=ေပၚ-ဖိ-နင္း၊
ယုန္=ျမင္း-လွ-တန္၊
ဆို=ျပန္-ဆယ္-ထပ္၊
ေခါင္=ျပတ္-လည္-တို၊
ေတာ္=ဗ်ိဳ-ျပန္-ႏွက္၊
ကၽြတ္=ဟိန္း-ထက္-တြင္၊
မုန္း=သက္-ေအာင္-ထိပ္၊
နတ္=သား-ခ်ိတ္-တည္း၊
သို=သိပ္-စို-ႏွံ၊
တြဲ=သန္႔-ေကာင္း-တြင္၊
ေပါင္း=သင္း-အင္-ေထြ။
စေနနံမွ၊ သုညျပလ်က္၊ ေနထြက္ဗဟို အခ်ိန္တည္း။
တနာရီကို၊ ေနာက္ဆုတ္ဆိုလွ်င္၊ ဗဟို အရုဏ္တက္ခ်ိန္တည္း။

မွတ္ခ်က္။
ခူး=တန္ခူးလ။
ဆုန္=ကဆုန္လ။
ယုန္=နယုန္လ။
ဆို=၀ါဆိုလ။
ေခါင္=၀ါေခါင္လ။
ေတာ္=ေတာ္သလင္းလ။
ကၽြတ္=သီတင္းကၽြတ္လ။
မုန္း=တန္ေဆာင္မုန္းလ။
နတ္=နတ္ေတာ္လ။
သို=ျပာသိုလ။
တြဲ=တပို႔တြဲလ။
ေပါင္း=တေပါင္းလ။ တို႔ကို အက်ဥ္းခ်ဳပ္ ညႊန္းဆိုထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

ထို႔ေနာက္ ေရွးျမန္မာတို႔၏ ဗ်ည္းအကၡရာကို သခ်ၤာျဖင့္ တြက္ခ်က္ သတ္မွတ္ရာ၌
အ-အာ-ဣ-ဤ- ဥ-ဥဴ-ဧ-ၾသ=တနဂၤေႏြ ( ၁ )
က-ခ-ဂ-ဃ-င=တနလၤာ ( ၂ )
စ-ဆ-ဇ-စ်-ည=အဂၤါ ( ၃ )
ယ-ရ-လ-၀=ဗုဒၶဟူး ( ၄ )
ပ-ဖ-ဗ-ဘ-မ=ၾကာသပေတး ( ၅ )
သ-ဟ=ေသာၾကာ ( ၆ )
တ-ထ-ဒ-ဓ-န=စေန ( ၇ ) ကို ( ၀-သုည ) မွတ္သားတြက္ခ်က္ရပါသည္။

ထို႔ျပင္ လမ်ားႏွင့္တြဲေသာ အကၡရာသံုးလံုးတြင္ ပထမအကၡရာကို=နာရီ ဟု သတ္မွတ္ရပါသည္။
ေနာက္ႏွစ္လံုးကို=မိနစ္ ဟု သတ္မွတ္ရပါသည္။

ဥပမာ=
ခူး=ေသာင္း-ေႏွး-တုံ ။
ခူး=တန္ခူးလတြင္ ၊ ေသာင္း=( ၆ )၊ ေႏွး=( ၀ ) တံု=( ၀ ) ဟုတြက္ခ်က္၍
တန္ခူးလတြင္ ၆-၀၀ နာရီ ေနထြက္သည္ဟု သတ္မွတ္ရပါသည္။
တနာရီေနာက္ဆုတ္လ်က္ ၅-၀၀ နာရီ အရုဏ္တက္သည္-ဟု မွတ္သားရပါသည္။

ဆို=ျပန္-ဆယ္-ထပ္ ။
ဆို=၀ါဆိုလတြင္ ၊ ျပန္=( ၅ )၊ ဆယ္=( ၃ )၊ ထပ္=( ၀ ) တြက္ခ်က္၍
၀ါဆိုလတြင္ ၅-၃၀ နာရီ ေနထြက္သည္။
တနာရီ ေနာက္ဆုတ္လ်က္ ၄-၃၀ နာရီ အရုဏ္တက္သည္။

မုန္း=သက္-ေအာင္-ထိပ္ ။
မုန္း=တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္၊ သက္=( ၆ )၊ ေအာင္=( ၁ )၊ ထိပ္=( ၀ ) တြက္ခ်က္၍
တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္ ၆-၁၀ နာရီ ေနထြက္သည္။
တနာရီ ေနာက္ဆုတ္လ်က္ ၅-၁၀ နာရီ အရုဏ္တက္သည္။

ေပါင္း=သင္း-အင္-ေထြ ။
ေပါင္း=တေပါင္းလတြင္၊ သင္း=( ၆ )၊ အင္=( ၁ )၊ ေထြ=( ၀ ) တြက္ခ်က္၍
တေပါင္းလတြင္ ၆-၁၀ နာရီ ေနထြက္သည္။
တနာရီ ေနာက္ဆုတ္လ်က္ ၅-၁၀ နာရီ အရုဏ္တက္သည္-ဟု မွတ္သားရပါသည္။

ဤနည္းအတိုင္းပင္ ျမန္မာဗ်ည္း အကၡရာကို သခ်ၤာျပဳ၍ က်န္သည့္လမ်ား၌လည္း တြက္ခ်က္၍ အရုဏ္ဆြမ္းကပ္ျခင္း၊ အဓိ႒ာန္ပုတီးစိပ္ျခင္း၊ ဘုရားရွိခိုးျခင္း၊ တရားထိုင္ျခင္း စသည့္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈ ျပဳၾကရန္ႏွင့္ ေလာကီေရးရာ အခ်ိန္ႏွင့္ သြားလာလုပ္ကုိင္လိုသူမ်ားအတြက္လည္း မွန္းဆ၍ ရႏိုင္ၾကမည္ျဖစ္ေပသည္။

( ကလ်ာဏ )

မွတ္ခ်က္
အလြယ္တကူ ၾကည့္ရႈႏိုင္ေစရန္ ေအာက္ပါအတိုင္း တြက္ခ်က္ေပးလိုက္ပါသည္။

ခူး=ေသာင္း-ေႏွး-တံု၊( တန္ခူးလ-၆-၀၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၅-၀၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
ဆုန္=ေပၚ-ဖိ-နင္း၊ ( ကဆုန္လ-၅-၅၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၄-၅၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
ယုန္=ျမင္း-လွ-တန္၊ ( နယုန္လ-၅-၄၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၄-၄၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
ဆို=ျပန္-ဆယ္-ထပ္၊ ( ၀ါဆိုလ-၅-၃၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၄-၃၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
ေခါင္=ျပတ္-လည္-တို၊ ( ၀ါေခါင္လ-၅-၄၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၄-၄၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
ေတာ္=ဗ်ိဳ-ျပန္-ႏွက္၊ ( ေတာ္သလင္းလ-၅-၅၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၄-၅၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
ကၽြတ္=ဟိန္း-ထက္-တြင္၊ ( သီတင္းကၽြတ္လ-၆-၀၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၅-၀၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )

မုန္း=သက္-ေအာင္-ထိပ္၊ ( တန္ေဆာင္မုန္းလ-၆-၁၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၅-၁၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
နတ္=သား-ခ်ိတ္-တည္း၊ ( နတ္ေတာ္လ-၆-၂၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၅-၂၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
သို=သိပ္-စို-ႏွံ၊ ( ျပာသိုလ-၆-၃၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၅-၃၀ အရုဏ္တက္ )
တြဲ=သန္႔-ေကာင္းတြင္၊ ( တပို႔တြဲလ-၆-၂၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၅-၂၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )
ေပါင္း=သင္း-အင္-ေထြ၊ ( တေပါင္းလ-၆-၁၀ နာရီ ေနထြက္၊ ၅-၁၀ နာရီ အရုဏ္တက္ )။

နဝရူပ ဗ်ာလ

န၀ရူပ 'ဗ်ာလ'
ကမာၻဦးကတည္းက လူမ်ိဳးတုိင္း ဘာသာတုိင္း၌ ၄င္းတို႔၏ ဒ႑ာရီ ဆန္ေသာ အထိမ္းအမွတ္ သေကၤတ ရုပ္ထုမ်ား ရွိခဲ့ၾကသည္။ အလာတူပင္ ရခိုင္ လူမ်ိဳး၌လည္း ဒ႑ာရီဆန္ေသာ အထိမ္းအမွတ္ သေကၤတ ရုပ္ထု တစ္ခုရွိသည္။ သို႔ရာတြင္ ယင္းရုပ္ထုကို ကမာၻကပင္ မဆိုထားႏွင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ပင္ လူအေတာ္မ်ားမ်ား မသိရွိ ၾကေသးေပ။ ၄င္းတုိ႔ကို ေရွးေဟာင္း ေစတီပုထုိးမ်ား၏ ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာမ်ားတြင္ ပံုသ႑ာန္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိေသာ ေရွးေဟာင္းလက္ရာ အေမြအႏွစ္အျဖစ္ ေတြ႕ရွိႏုိင္ပါသည္။ ယင္း သတၱ၀ါကို ရခုိင္ လူမ်ိဳးတို႔က “ဗ်ာလ” ဟုေခၚဆို ခဲ့ၾကသည္။ အဆိုပါ သတၱ၀ါ မွာရခုိင္ လူမ်ိဳးတို႔၏ ေရွးရုိး စဥ္ဆက္ တစ္ေလွ်ာက္ ရွိခဲ့ေသာ ဒ႑ာရီဆန္ေသာ သတၱ၀ါျဖစ္သည္။
ယင္း ‘ဗ်ာလ’ ကို သတၱ၀ါ ကိုးမ်ိဳး၏ ေကာင္းျမတ္ေသာ ခြန္အား စြမ္းအင္ ရွိေသာ သတၱ၀ါတို႔၏ အစိတ္ အပိုင္းမ်ားႏွင့္ ေပါင္းစပ္ ထားသည္။ယင္းသုိ႔ သတၱ၀ါ ကိုးမ်ိဳး၏ အစိတ္ အပိုင္းမ်ားႏွင့္ ေပါင္းစပ္ ထားျခင္းေၾကာင့္ ‘န၀ ရူပ ဗ်ာလ’ ဟုလည္းေခၚသည္။ အဆုိပါ ‘န၀ ရူပ ဗ်ာလ’ ရုပ္တြင္ ပါရွိသည့္ သတၱ၀ါ ကိုးမ်ိဳး၏ အစိတ္အပုိင္း မ်ားမွာ -

၁. ဆင္ႏွာေမာင္း
၂. သမင္မ်က္လံုး
၃. ၾကံ႕ခ်ိဳ
၄. ၾကက္တူေရြးလွ်ာ
၅. ငါးၾကင္းကြက္
၆. ေဒါင္းအျမီး
၇. ျမင္းနားရြက္
၈. က်ားအစြယ္
၉. ျခေသၤ့လက္၀ါး တုိ႔ျဖစ္သည္။
ထိုကဲ့သို႔ ထူးျခားေသာ စြမ္းအင္ရွိသည့္ အစိတ္အပိုင္းမ်ားကို တစ္ေကာင္တည္း ျဖစ္ေအာင္ ေပါင္းစပ္ ထားျခင္းမွာလည္း ဗ်ာလ သတၱ၀ါ ၏ ထူးျခားမႈကို ရည္ညႊန္းထားသည့္ အဓိပၸါယ္ ျဖစ္သည္။ ဗ်ာလတြင္ ပါရွိသည့္ အစိတ္အပိုင္းမ်ား အနက္ ၾကက္တူေရြးလွ်ာသည္ စကား ပရိယာယ္ ၾကြယ္၀ျခင္းကို လည္းေကာင္း ၊ ေဒါင္းအျမီးသည္ လွပ တင့္တယ္ ျခင္းကို လည္းေကာင္း ၊ ျမင္း နားရြက္သည္ အၾကား အာရံု ထက္ျမက္ျခင္း ကိုလည္းေကာင္း ၊ သမင္မ်က္လံုး သည္ အျမင္အာရံု စူးရွျခင္းကို လည္းေကာင္း ၊ငါး၏ ကိုယ္ထည္သည္ လ်င္ျမန္ ဖ်တ္လတ္ျခင္းကို လည္းေကာင္း ၊ ၾကံ႕ခ်ိဳ ၊ က်ားစြယ္ ၊ျခေသၤ့ လက္၀ါး ၊ ဆင္ႏွာေမာင္း သည္ စြမ္းအင္ ၾကီးမားျခင္းတို႔ကို လည္းေကာင္း အသီးသီး ကိုယ္စားျပဳပါသည္။
အဆုိပါ သတၱ၀ါ ကိုးမ်ိဳး တို႔၏ အစိတ္အပိုင္းျဖင့္ တန္ဆာ ဆင္အပ္ေသာ သတၱ၀ါအား ထားရွိ ျခင္းျဖင့္ “အဗ်ာေလာ- ေဘးဥပါဒ္ကို မျဖစ္ေစတတ္ဘဲ ၊ လာေဘာ - လာဘ္လာဘကိုသာ ျဖစ္ေစတတ္၏“ ဟု ရခုိင္လူမ်ိဳးတုိ႕ ယံုၾကည္ထားၾကသည္။
ဗ်ာလကို ရခုိင္ ေ၀သာလီေခတ္ သာသနိက အေဆာက္အအံု မ်ားတြင္ စတင္ေတြ႕ ရွိရသည္။ ယင္းထက္ ေရွးက်ေသာ ရုပ္ထုမ်ားလည္း ရွိေကာင္း ရွိႏုိင္ပါေသးသည္။ မဂၤလာ အခမ္းအနားမ်ား ၌ သံုးစဲြေသာ အသံုး အေဆာင္ ပစၥည္းမ်ားတြင္ အနည္းငယ္ ေတြ႕ရွိရပါသည္။ ရခိုင္လူမ်ိဳး တို႔၏ ေရွးေဟာင္း အထိမ္းအမွတ္ တခုျဖစ္ေသာ ‘န၀ ရူပ ဗ်ာလ’ ကို ေက်ာင္းကန္ ၊ေစတီ ပုထိုးမ်ားတြင္ လည္းေကာင္း ၊ ထင္ရွားေသာ အေဆာက္ အဦး မ်ားတြင္ လည္ေကာင္း စြမ္းအင္ ကိုးမ်ိဳး ေပါင္းစု ထားေသာ အေစာင့္ အေရွာက္ သတၱ၀ါ အျဖစ္ ထားေလ့ရွိပါသည္။

သမိုင္းေၾကာင္းကိုေလ့လာစီခ်င္သည္

ရခိုင္ကမ္းေျမာင္ေဒသသည္ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္ႏွင့္ ဆက္စပ္လ်က္ဟိိျပီး၊ ပင္လယ္လိႈင္းႀကီး လိႈင္းငယ္ရို႕သည္ ကမ္းေသာင္နဖူးသို႔ တဘုန္းဘုန္း ရိုက္ခတ္လ်က္ ဟိသည္။ ရခိုင္ ကုန္းတြင္းေဒသတြင္ ျမစ္ေခ်ာင္း အင္းအိုင္ အလြန္ ေပါမ်ားျပီး ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားသည္ ပင္လယ္ထဲသို႔ စီး၀င္သည္။ ေျမာက္ပိုင္းရိွ (နတ္ျမစ္၊ မယူျမစ္၊ ကုလားတန္ျမစ္၊ ေလးျမိဳ႕ျမစ္) မ်ားတြင္ ျမစ္လက္တက္ေပါင္း မ်ားစြာ ဟိသည္။ ေတာင္ဘက္၌ ျမစ္တို၊ ေခ်ာင္းတိုမ်ားသည္ အရွိမွ အေနာက္သို႔ စီးဆင္းသည္။
ထင္ရွားေသာ ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားမွာ (ဒလက္ေခ်ာင္း၊ အမ္းေခ်ာင္း၊ မအီေခ်ာင္း၊ လမူးေခ်ာင္း၊ ဆားျပင္ေခ်ာင္း၊ တန္းလြဲေခ်ာင္း၊ ေတာင္ကုတ္ေခ်ာင္း၊ သေဌးေခ်ာင္း၊ ျပည့္ေခ်ာင္း၊ သံတြဲျမစ္၊ က်ိန္တလီေခ်ာင္းႏွင့္ ဂြေခ်ာင္း) ရို႕ျဖစ္သည္။ ရခိုင္ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားတြင္ ျဖားရီ အတက္အက် ဟိသည္။ ျဖားအတက္တြင္ ပင္လယ္ငါးမ်ားသည္ ကုန္းတြင္း ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားသို႔ ဒိုးယိုေပါက္၀င္ေရာက္၍ ရခိုင္ျပည္တြင္ သားငါး ပုဇြန္ အလြန္ ေပါမ်ားသည္။

ရႈတိုင္းသာစြ ရခိုင္ၿမီကဗ်ာဆရာရို႕က ရခိုင္ေဒသကို “ရိုးမေတာင္ဆိုင္း၊ ပင္လယ္၀ိုင္း၍၊ ရႈတိုင္းသာစြ၊ ရခိုင္ၿမီ” ဟူ၍လည္းေကာင္း။ “ၿမီျပင္က်ယ္၀င္း၊ လယ္ယာခင္းႏွင့္၊ အင္းအိုင္ျမစ္ေခ်ာင္း၊ ပင္လယ္ေၾကာင္းႏွင့္” ဟူ၍လည္းေကာင္း။ “က်ယ္ျပန္႔လွစြာ၊ ကၽြန္းဦးၿမီမွာ၊ သၿပီခလို႔၊ ေရာင္ျမ၀ီ၀ီ၊ ေအာင္ျခင္းညံ၍၊ ေအာင္သံက်ဴးလို႔၊ ဇမၺဳဒီမွာ၊ သညီေ၀ါဟာ၊ ေထာပနာႏွင့္၊ ႀသဘာေသာင္းေသာင္း၊ သတင္းေပၚ၍၊ နင္းေက်ာ္ဘိေက၊ သရီေခ်ာင္းတြင္၊ မင္းေကာင္းႀကိမ္ဖန္၊ ဗဟိုရ္ညံ၍၊ စည္သံရိုက္ဟီး၊ ေရႊနန္းေဆာင္ျဖင့္၊ ေျပာင္ေျပာင္ညီးေက၊ ၿမိဳ႕ႀကီးဓညာ” စသည္ျဖင့္လည္းေကာင္း စာဖြဲ႕ဆိုထားၾကပါသည္။
ငါးမ်ားရခိုင္အေခၚဤရီ ဤၿမီႏွင့္အတူ ရွိပေ၀သဏီကပင္ ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ ရခိုင္သားမ်ားႏွင့္ အတူ ဒိုးတူေပါင္ဖက္ နီထိုင္ လာခသူမ်ားဟု ဆိုခ်င္ပါသည္။ ရခိုင္မ်ားသည္ ျမစ္ေခ်ာင္းအင္းအိုင္ ပင္လယ္၀ိုင္းလွ်က္ မြီးဖြား လာၾကသူမ်ားျဖစ္ရာ တနည္းအားျဖင့္ ရခိုင္ငါးမ်ိဳးစံုႏွင့္ အတူ ၀ိုင္းရံ ၾကီးျပင္းလာသူမ်ားပင္ မဟုတ္ပါလား။ ရခိုင္ငါးမ်ားတြင္ ကိုယ္စီကိုယ္စီ ရခိုင္အေခၚနာမ ဟိၿပီးသားျဖစ္ပါသည္။ ငါးသရြဲမင္းက်ား၊ ဘီသွ်ပ္တရာ၊ ငါးေခြးပနီ၊ ပင္လယ္ငါးခူ၊ ငါးသလဲထိုး၊ သင္ေပါင္းထိုး (ေခၚ) သေဘၤာထိုး၊ ငါးေတာက္တူ၊ ငါးခ်ိဳင့္ၾကား၊ ငါးပတုန္၊ ေဒါင့္ဒနာ၊ ငါးရင္းကုန္း၊ ရုဇနား၊ ငါးကန္႔ဗ်ိဳင္၊ ငါးကုန္းညိဳ၊ မ်က္ဆံက်ယ္၊ ငါးဒါးလြယ္၊ ငါးပသြင္၊ စံလွေမ၊ ငါးဒလာ၊ ငါးသရြဲ၊ ငါးစရိုင္း၊ ငါးႏုသန္း၊ ငါးနံ႔သာ၊ ငါးစလံုး၊ ငါး၀မ္းပူ၊ ငါးရစ္မ၊ ငါးပယံု၊ ငါးကန္သား၊ ငါးသေပြ၊ ၀ါမရွီ၊ ငါးလ၀ါ၊ ငါးပါးသွ်င္း၊ ငါးနီတူ၊ ဗရဲဂါး၊ မွ်ိဳင္ေသွ်၊ စြန္ေသွ်၊ဖက္ေသွ်၊ ခသွ်ာ၊ အာဖာ၊ ဘာသွ်ား၊ ငါးဆူ၊ ငါး၀ ၊ ရိုးရည္၊ ငါးညိဳ႔၊ ရီခူ၊ ရီေမ်ာက္၊ ရီၾကက္၊ ေဒါင္းေျပာက္၊ ပဂ်င္း စသည့္ ငါးအမည္မ်ားမွာ ရခိုင္သံပီသလွပါသည္။အျခားရခိုင္ငါးမ်ားမွာ ငါးသတစ္၊ လက္ခြာ၊ ငါးတန္၊ ငါးျမင္း၊ ငမန္း၊ လိပ္ေက်ာက္၊ ျပင္သာလိပ္၊ ငါးရံ႕၊ ငါးခူ၊ ငါးျပီ၊ ငါးရက္ ၊ ငါးစြယ္၊ ငါးေၾကး၊ ငါးဖယ္၊ ငါးခံုး၊ ဂဏန္း၊ ၾကက္ဖားပုစြန္၊ ရီလားပုစြန္၊ ေရႊပုစြန္၊ ေက်ာက္ပုစြန္၊ ပုစြန္တက္၊ ပုစြန္စိတ္ စသည္ျဖင့္ အသီးသီးဟိသည္။
ရခိုင္ေဒသဥတုရာသီရခိုင္ေဒသသည္ လီျပင္းၿပီး မိုၾကီးေသာ ေဒသျဖစ္သည္။ ႏွစ္စဥ္ မိုးရီခ်ိန္လကၼ (၂၀၀) ေက်ာ္ ရြာသည္။ ေဒသအေခၚ (ရမ္းေပါက္လီ၊ ဆင္ေခါင္းလီ၊ ကတၱရန္လီ) ရို႕မွာ ရခိုင္ ပင္လယ္လီမ်ားျဖစ္သည္။ ႏြီေခါင္ေခါင္ လဆန္းလဆုတ္ ျဖားသီရက္မ်ားမွာေတာင္ ရခိုင္ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားသည္ သိသိသာသာ ရီေလ်ာ့က်လားေလ့မဟိပါ။ မိုးတြင္းခါဆိုလွ်င္ “၀ါဆို၀ါေခါင္၊ ရီေဖာင္ေဖာင္” ဆိုေရပိုင္ ရခိုင္ျမစ္ေခ်ာင္းမ်ားသည္ ရီၿဖိဳးလွ်က္ဟိပါသည္။ထို႔ေၾကာင့္ ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ ရခိုင္ရီကိုႀကိိဳက္ၿပီး ရခိုင္ရီတြင္ေပ်ာ္သည္။ ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ ရခိုင္ ရီျမီသဘာ၀ႏွင့္ ရခိုင္လူမ်ိဳးမ်ာ းကိုခြဲခြာ၍ အျခားတပါးသို႔ လားခ်င္လိုစိတ္ ဟိမည္မထင္ပါ။ ၀ိသမ ေလာဘသားမ်ား မေထာက္မညွာ ဖမ္းဆီး ယူလားသည့္ အခါမွသာ ပါေတာ္မူဘ၀သို႔ ေရာက္လားမည္ျဖစ္ပါသည္။ပတ္၀န္းက်င္ကို ႏွံ႔ႏွံ႔စပ္စပ္သိရွိရခိုင္မ်ားသည္ မိမိရို႕ပတ္၀န္းက်င္ဟိ ရခိုင္ငါးမ်ားအေၾကာင္းကို ႏွံ႔ႏွံ႔စပ္စပ္ သိထားဟန္ တူပါသည္။ ရခိုင္သားမ်ား၏ဓေလ့စရိုက္ႏွင့္ျဖစ္စဥ္မ်ားကိုလည္း ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ အတြင္း သိျမင္ထားသူမ်ား ျဖစ္ေပလိမ့္မည္။
နိစဥ္ လူမႈကိစၥမ်ား၌ ရခိုင္သားမ်ားႏွင့္ ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ အကၽြမ္းတ၀င္ တြိဆံုၿမဲျဖစ္သည္။ ရွိေခတ္ဦးကပင္ ရခိုင္သားဘ၀၌ ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ တစင္း ထင္ဟပ္နီေၾကာင္းတြိရပါသည္။ရခိုင္သမိုင္းအရ ၀ါသုေဒ၀မင္းေနာက္ ျဗဟၼဏရာဇာမင္းဆက္၌ ဘီစီ (၃၃၂၅) မတိုင္မီွကာလက ကစၦပနဒီျမစ္၏အရွိဘက္ (၉၉) ျမိဳ႕။ အေနာက္ဘက္ (၉၉) ျမိဳ႕ တည္ဟိခသည္။ အရွိဘက္ျမိဳ႕မ်ားအနက္ (ငါးရန္႔ေခ်ာင္းျမိဳ႕) ႏွင့္ အေနာက္ဘက္ျမိဳ႕မ်ားအနက္ (ငါးတန္သရဲျမိဳ႕) ဟူ၍ ရခိုင္ငါးနာမည္မ်ားႏွင့္ မွည့္ေခၚထားသည္ကို တြိရပါသည္။ ဒဂၤါးမွာ ခတ္ႏွိပ္ထားရခိုင္ဒဂၤါးသမိုင္းကို ေလ့လာလွ်င္ အမည္ထိုး ပါဟိေသာ အေစာဆံုးဒဂၤါးမွာ ေဒ၀စျႏၵဒဂၤါး ျဖစ္ပါသည္။ ခန္႔မွန္းသကၠရာဇ္ ေအဒီ (၃) ရာစုႏွင့္ (၄) ရာစု စဦးပိုင္းေလာက္က သြန္းလုပ္ခေသာ စာထိုးမပါ ပတုန္း (အျမီး) ပါဟိသည့္ ပင္လယ္ခရုပံု ခပ္ႏွိပ္ထားသည့္ဒဂၤါးအခ်ိဳ႕မွာ ႏိုင္ငံျခား ျပတိုက္မ်ား၌ ဟိပါသည္။ ယင္းဒဂၤါးမ်ားကို စျႏၵားမင္းမ်ား သြန္းလုပ္ခၿပီး၊ ရွိအက်ဆံုး ျဖစ္မည္ဟု ပါေမာကၡ သုေတသီ ဆရာႀကီးဦးစံသာေအာင္က ခန္႔မွန္း ထားခပါသည္။ ဤသို႔ ဆိုလွ်င္ ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ ႏွယ္ႏွယ္ရရ မဟုတ္။ ရခိုင္သမိုင္းႏွင့္အတူ ဖြားေတာ္ဖြားဖက ္ျဖစ္သည္ကို တြိရသည္။

ယိုင္းသာျခင္း ရခိုင္ အဘုေခ် သားေခ်ာ့ ယိုင္းသာျခင္းမ်ား၌ “အမ်ည္မ်ည္၊ မိႈဟင္းခူးေဇာင္လားကတ္မည္၊ မိႈဟင္းလဲခူး၊ စူးလဲစူး၊ အစူးလည္းထြင္၊ အိမ္ကိုလည္းေရာက္၊ အထြဋ္တင္၊ ငယ္လင္စားဖို႔၊ ေမ်ာက္လက္ညိႈး၊ ကုလားပုစြန္၊ ညွီနံ႔နံ႔ႏွင့္၊ အကၽြန္မစား၊ ေရႊလင္ပန္းမွာ၊ ၾကင္းလို႔ထား” ဟူ၍တမ်ိဳး။ “နင့္ဘားဘာ လူယဥ္ေက်းက ေလာင္းတစင္းႏွင့္ လားလတ္ေတ၊ သားငါးရွာဖို႔လားလတ္ေတ၊ နင့္ဘားဘာလာေက၊ ပုစြန္တုတ္ကို အီးေယာင္ျပဳတ္လို႔ ေကၽြးပါ့မည္” ဟူ၍တဖံု ေလ့လာတြိသိ ရပါသည္။ ငါးႏွင့္ႏြယ္သည့္ နာမည္မွဲ႔ေခၚ ရခိုင္သမက္တက္ ထိမ္းျမား မဂၤလာပြဲမ်ားတြင္ ခ်က္ျပီးသား ပုစြန္တုတ္္ ႏွစ္ေကာင္၊ ဘဲဥ ႏွစ္လံုးစသည္ရို႕ ပါ၀င္ပါသည္။
ရခိုင္ နာမည္တခ်ိဳ႕တြင္ ငါးႏွင့္ႏြယ္ေသာ၊ (ယက္သဲေအာင္၊ ေခ်ာင္းနားေအာင္၊ ငါးလံုးေခ်၊ ဖားေခ်၊ စံလွေမ) စသည့္ေ၀ါဟာရနာမမ်ားကို တြိရပါသည္။ ကနိ ရခိုင္ျပည္ ကၽြန္းရြာနာမည္မ်ားတြင္လည္ (ငါးရန္႔ေခ်ာင္းရြာ၊ ငမန္းရဲကၽြန္း။ ငါးစရိုင္းေခ်ာင္းကၽြန္း၊ ငါးျပီကၽြန္း၊ ငါးျပီတက္ရြာ၊ တံငါရြာ) စသည္ျဖင့္ တြိရပါသည္။

ရခိုင္သားမ်ားသည္ ငါးႏွင့္ပတ္သက္ေသာ စကားပံုမ်ားကို ကနိတိုင္ ခံုမင္သံုးစြဲနီသည္ကို တြိရပါသည္။ “ငါးမဟိလို႔ မွ်ိဳင္စြံ”၊ “ပုဇြန္ျဖဴ ငါးမဟုတ္၊ ဆင္းရဲသူ လူမဟုတ္”၊ “ဖြတ္မီးေက်ာင္းျဖစ္၊ ျမစ္ေခ်ာင္းမခ်မ္းသာ” စသည္ျဖင့္ျဖစ္ပါသည္။ ရွိရခိုင္းမ်ားသည္ ပန္း၀ွက္တမ္း ကဇတ္ေလ့ဟိပါသည္။ ပန္း၀ွက္ရာတြင္လည္း ရခို္င္ငါးမ်ားပါ၀င္သည္။ ငါးစရိုင္းေသွ် ၀မ္းပူ၊ အအူမဟိပါ။ (၀ခြက္၊ ရီအိုး)အ၀ီးကလာမဲမဲ၊ အိမ္မွာေရာက္ ရဲရဲ။ (ဂဏန္း)ထိုဖက္ေဒဖက္ ေလွာ္တက္နန္႕၊ အလယ္ေဂါင္မွာ ရြက္တိုင္နန္႕။ (ငါးစရိုင္း)
အ၀ီးေရာက္ ရခို္င္အခ်ိဳ႕သည္ ရခိုင္အစားအစာ၊ ရခိုင္အာဟာရမ်ားကို အာသီသျဖစ္ကာ တမ္းတေလ့ဟိပါသည္။ တမ္းတသည့္ အစားအစာမ်ားမွာ ရခိုင္ငါးပိ၊ သေဘၤာထိုးပါသည့္ ရခိုင္မုန္႔တီ၊ သံတြဲမွ ငါးနီတူေျခာက္၊ ရမ္းျဗဲမွ လက္ခြာေျခာက္၊ စစ္ေတြမွ ေရႊပုဇြန္ေျခာက္ စသည္ရို႕ျဖစ္သည္။
ရခိုင္တခ်ိဳ႕ မိမိရုိ႕၏အေဆြ ရခိုင္ငါး နာမည္မ်ားကိုမိေပ်ာက္ကာ တျခားအရပ္သံုး ငါးနာမည္နာမမ်ားကို လွ်ာတြိအာတြိ ေခၚလွ်က္ဟိကတ္ပါသည္။ရခိုင္ငါးမ်ားျမင္ပါက “ငါးစိမ္းျမင္၊ ငါးကင္ပစ္” ဟု စိတ္ဆိုးဆိုးျဖင့္ အျပစ္တင္ေကာင္း တင္ပါလိမ့္မည္။ ရခိုင္သားမ်ားသည္ ရခိုင္ငါးမ်ားအေၾကာင္း မမိအပ္ပါ။ ရခိုင္ငါးမ်ားႏွင့္ ရခိုင္ငါးနာမည္မ်ားကို သတိရနီျခင္းပင္လွ်င္ အဖရခိုင္ျပည္ကို သတိရနီျခင္း မဟုတ္ပါလား။
ယခုအခါ ရခိုင္ေခ်ာင္း၊ ျမစ္၊ ပင္လယ္မ်ားတြင္ ၀ိသမေလာဘသားတခ်ဳိ႕သည္ နည္းမ်ိဳးစံုျဖင့္ ဖမ္းဆီး ယူငင္နီသျဖင့္ ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ ေၾကာက္ေၾကာက္လန္႔လန္႔ နီထိုင္ကတ္ရပါသည္။ ရခိုင္ရီျပင္သို႔ ႏိုင္ငံျခားငါးမ်ားျဖစ္သည့္ ကုလားပုစြန္နန္႕ ပလာတူးရို႕သည္ စုျပံဳက်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္နီသျဖင့္ ရခိုင္ငါးမ်ားသည္ အယင္ကပိုင္ မေခ်ာင္လည္ၾကပါ။ ဖီးအႏၱရယ္ အရိပ္အေျခၾကည့္ဗ်ာ တိမ္းေယွာင္လားလာ နီကတ္ရပါသည္။
တနိသ၌ ကုလားတန္ျမစ္၀ ေလးခ်ဳိင့္ေတာင္အနားမွာ ငါးသရြဲမင္းက်ားတေကာင္ႏွင့္ သင္ေပါင္းထိုး (ေခၚ) သေဘၤာထိုးတေကာင္ တိြဆံုကတ္ပါသည္။
မင္းက်ား ။ ။ ငါလည္း တခ်ိန္က မင္းပိုင္ အဆီတ၀င္း၀င္းနန္႕ အေကာင္ၾကီးႀကီးျဖစ္ဖူးေရ။ အဂုခါ အေၾကာင္းမလွ ပိန္က်လားစြာ။
သေဘၤာထိုး ။ ။ မင္းအရုပ္နန္႕ ငါ့ပိုင္ေယွာင္ ျဖစ္ဖူးေရဆိုစြာ ငါမယံုေ၀း။ မင္းပါးစက အာေခါင္ၿပဲၿပဲနန္႔။
မင္းက်ား ။ ။ မယံုလည္းနီ။ အာေခါင္ၿပဲနီစြာက “မခ်ိလို႔ သြားျဖဲ” စြာ။ အယင္က ငါလည္း ငါးမင္းတကာ မင္းထဲမွာ (မင္းက်ား) ျဖစ္ဖူးေရ။ အခုလည္း ငါ့ကို (မင္းက်ား) လို႔ေခၚေရ။
ယင္းသို႔ စကားေျပာျငင္းခံုနီသည္ကို မနီးမ၀ီးတြင္ဟိသည့္ ရွိမီွေနာက္မီွ ျပင္သာလိပ္မၾကီးတေကာင္ၾကား၍ ၾကားက၀င္ေျပာသည္
ျပင္သာလိပ္မၾကီး ။ ။ မင္းရို႕ႏွစ္ေယာက္ေျပာစြာ အားလံုးၾကားေရ။ သေဘၤာထိုးလည္း မင္းက်ားေျပာစြာ မယံုမဟိက့ဲ။ ျဖစ္ႏိုင္ မျဖစ္ႏိုင္ ယုတၱိယုတၱာနန္႔ေျပာေက ယံုရေရ။ ငါက ရခိုင္ျပည္မွာ နီလာစြာ အံတိုလားယာ။ အေၾကာင္းႀကံဳလို႔ ရွိေဟာင္းေနာက္ေၾကာင္း ျပန္ေျပာျပမည္။ နားေထာင္။ဘုရားမပြင့္ခင္က ၀ါသုေဒ၀ညီေနာင္တက်ိပ္ရို႕တည္ေထာင္ေသာဒြါရာ၀တီ (သံတြဲ) ပ်က္သုဥ္းလားၿပီးေနာက္ ကုလားတန္ျမစ္၀ွမ္းတြင္ ရွိေ၀သာလီျမိဴ႕ေဟာင္းကို တည္ေထာင္သည္။ ေ၀သာလီေခတ္ဦးမင္းဆက္သည္ ဘီစီ (၅၃၁၆) မွစလတ္ရာ ျဗဟၼဏရာဇာမွ ျဗဟၼသိဒၶိမင္ထိမင္း (၂၆) ဆက္ ႏွစ္ေပါင္း (၁၉၉၀) တိုင္ေအာင္ ရွည္ၾကာသည္။ ယင္းေနာက္ မာရယုမင္းသည္ ဓည၀တီျမိဳ႕ကိုတည္၍ ဓည၀တီေခတ္ကို ဘီစီ (၃၃၂၅) မွအစျပဳထူေထာင္သည္။ ဓည၀တီေခတ္သည္ (ပထမ ၊ ဒုတိယ၊ တတိယ) စသည္ျဖင့္ ေအဒီ (၃၂၇) ထိ တည္တ့ံသည္။ မာရယုမင္းသည္ လွဲအတတ္ ၊ လွံအတတ္၊ သံလွ်က္အတတ္၊ ကၽြမ္းက်င္တတ္ေျမာက္ျပီး နွလံုးရည္လက္ရံုးရည္ျဖင့္ (၆၂) ႏွစ္တိုင္တိုင္ ထီးနန္းစုိးစံသည္။ (မင္းနံလွႏွင့္ နီလဂုဏ္) မင္းရို႕လက္ထက္ ဆင္ေကာင္ေရအလြန္မ်ားျပီး ျပည္သူရို႕လည္း ဆင္အတတ္ ျမင္းအတတ္ ထူခၽြန္တတ္ေျမာက္သည္။ ဤေခတ္ ေအဒီ (၁) ရာစုႏွင့္ (၂) ရာစုႏွစ္မ်ားတြင္ ႏိုင္ငံျခားႏွင့္ ကူးသန္းေရာက္၀ယ္ေဖာက္ကား အလြန ္ၾကြယ္၀ခ်မ္းသာသည္။ ဖရံုကာကၽြန္းမွာ ဘရုကၦကမည္ေသာ သေဘၤာဆိပ္ၾကီးတခု ဟိခသည္။ ဖရံုကာကၽြန္းကို မင္းရို႕ ငါရို႕နီရာက လွမ္းၾကည့္ေက လင္းလို႔ေၾကာင္းလို႔ျမင္ရေရ။
သေဘၤာထိုး ။ ။ ဟုတ္ေတ။ အယင္က ငါရို႕အဖိုးေျပာစြာၾကားဖူးေရ။ ဖရံုကာကၽြန္းနားမွာ ႏိုင္ငံျခားသေဘၤာတိ ရက္ျပတ္ရက္ျပတ္ျဖတ္လားကတ္ေတလတ္။
မင္းက်ား ။ ။ ေယေက မျမင္ဖူးေကလဲ့ ေၾကာင္းက်ိဳးေျပာျပစြာနန္႕ မင္းယံုလာဗ်ာမဟုတ္လား။ ဆက္ေျပာပါ လိပ္မႀကီး။
လိပ္မႀကီး ။ ။ ဓည၀တီေခတ္ကလည္း တတိယမင္းဆက္တည္ေထာင္သူ စျႏၵသူရိယမင္းလက္ထက္ ဘီစီ (၅၅၄) မွာ ဗုဒၶသွ်င္ေတာ္သည္ ရခိုင္ျပည္သို႔ ၾကြေရာက္ေတာ္မူသည္။ ဗုဒၶၾကြေရာက္လာေၾကာင္း ေက်ာက္ေတာ္ျမိဳ႕အနီး၊ ေတာင္ေပါက္ၾကီးေက်ာက္စာမွာ ျဗဟၼအကၡရာ၊ ပါဠိဘာသာျဖင့္ ရီြးထိုးထားခသည္။ ဗုဒၶသွ်င္ေတာ္ကိုယ္စား မဟာျမတ္မုနိရုပ္ရွင္ေတာ္ကို သြန္းလုပ္ခသည္။ ယင္းေခတ္ကပင္ ရခိုင္ျပည္မွာ ဗုဒၶဘာသာ ထြန္းကားလာစြာ ျဖစ္သည္။ ဤေခတ္၏ရုပ္ၾကြင္းသက္သီအျဖစ္ ဓည၀တီျမိဳ႕ေတာ္သည္ ကနိတိုင္ အထင္အရွားဟိနီသိမ့္သည္။ဓည၀တီပ်က္ၿပီးေနာက္ ေအဒီ (၃၂၇) နန္းတက္ေသာ မဟာတိုင္းစျႏၵား (ေဒြင္စျႏၵား) သည္ ေ၀သာလီ ေက်ာက္ေလွကားျမိဳ႕ကိုတည္၍ ေ၀သာလီေခတ္ကို စတင္ ထူေထာင္သည္။ ဘုရင္သည္ အေျမာ္အျမင ္ဉာဏ္ပညာႀကီးၿပီး ႏိုင္ငံေတာ္ကို ခိုင္ခန္႔ေအာင္လုပ္ေဆာင္သည္။ တစ္ရာ့တစ္ပါးေသာမင္းရို႕ကို ေအာင္ျမင္ေတာ္မူသည္။ ေ၀သာလီမင္းမ်ားသည္ ဘုန္းတန္ခိုးၾကီးအလြန္ႀကီးသည္။တိုင္းစျႏၵးမင္းလက္ထက္ ေရႊဒဂၤါး၊ ေငြဒဂၤါးေျမာက္မ်ားစြာ သြန္းလုပ္သည္။ ပန္းအတတ္ (၁၀) မ်ိဳး၊ ႀကီးသြန္း အတတ္၊ ေက်ာက္ဆစ္ အတတ္ရိ္ု႕ကို တတ္ေျမာက္သည္။ ရခိုင္အကၡရာစာပီႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ တိုးတက္ ထြန္းကားသည္။ ဤေခတ္တြင္ အာနႏၶစျႏၵားမင္းသည္ ရွိဖိုးဖီးစိုင္လာ နန္းစဥ္ကို ေက်ာက္စာရြီးထိုးျပဳခသည္။ ဤေက်ာက္စာမွာ ရခိုင္သမိုင္း၌ အလြန္တန္ဖိုးၾကီးျပီး၊ ကနိတိုင္ ေျမာက္ဦးျမိဳ႕ သွ်စ္ေသာင္းဘုရားျခီရင္းတြင္ ဟိသည္။ စူဠစျႏၵားမင္းလက္ထက္ ေအဒီ (၇၃၃) ေအဒီ (၇၆၉) တြင္ ရခိုင္ရီတပ္အင္အား အလြန္ေတာင့္တင္းသည္။ ေ၀သာလီျမိဳ႕ေက်ာက္လွီကားတြင္ ႏိုင္ငံျခားသေဘၤာမ်ားစြာဆိုက္ကပ္၍ ကုန္သြယ္ေရာင္း၀ယ္မႈျပဳသည္။ လက္ဟိေ၀သာလီရြာတြင္ နန္းရာကုန္းဟိသည္။ ေအဒီ (၈၀၀) ေက်ာ္တြင္ သွ်မ္း (မဂို) ဖ်က္၍ ေ၀သာလီပ်က္သည္။ယင္းေနာက္ ေလးျမိဳ႕ေခတ္ (ေအဒီ ၈၁၈- ေအဒီ ၁၄၃၀) ကိုတည္သည္။ နန္းတည္အရပ္ကို ကုလားတန္ ျမစ္၀ွမ္းမွ ေလးျမိဳ႕ျမစ္၀ွမ္းသို႔ ရႊိေျပာင္းသည္။ ေလးျမိဳ႕ေခတ္တြင္ မင္းစိုင္ေပါင္း ေပါင္း (၆၀) ဟိသည္။ ျမိဳ႕ေတာ္မ်ားမွာ (ပဥၥာ၊ ပရိန္၊ ျခိတ္၊ စမၸ၀က္၊ ေနရစၥရာ၊ ေတာင္ငူႏွင့္ ေလာင္းၾကက္) ၿမိဳ႕မ်ားျဖစ္သည္။ ထင္ရွားေသာဘုရင္မ်ားမွာ (မင္းရင္ျဖဴ၊ ေကာလိယ၊ ဒႆရာဇာ၊ အေလာမာျဖဴႏွင့္ မင္းထီး) ရို႕ျဖစ္သည္။ ဤေခတ္သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ပထမပုဂံေခတ္၊ ဒုတိယပုဂံေခတ္ ၊ အင္း၀ေခတ္မ်ားႏွင့္ ေခတ္ျပိဳင္ျဖစ္သည္။ေနာက္ဆံုး ေျမာက္ဦးေခတ္ (ေအဒီ ၁၄၃၀-၁၇၈၅) ကို တည္ေထာင္သည္။ ေျမာက္ဦးျမိဳ႕ကိုတည္စဥ္ မင္းေစာမြန္ကြယ္လြန္သည္။ ေနာက္မင္းမ်ားဆက္လက္ ျပဳပ်င္တည္ေဆာက္သည္။ မင္းဗာၾကီးလက္ထက္ ဘဂၤါ (၁၂) ျမိဳ႕ကိုေအာင္ျမင္ေတာ္မူ၍ ရန္ေအာင္ေဇယ် (ေခၚ) သွ်စ္ေသာင္းဘုရားႀကီးကို တည္ထားကိုးကြယ္သည္။ ႏိုင္ငံေတာ္ကို လက္ေအာက္ခံဘုရင္ (၁၂) ပါးႏွင့္အုပ္ခ်ဳပ္သည္။ မင္းဖေလာင္း၊ မင္းရာဇာရို႕လက္ထက္၊ ရခိုင္အင္ပါယာအထြတ္အထိပ္သို႔ေရာက္လတ္ျပီး ရီတပ္္အင္အား အလြန္ေတာင့္တင္းသည္။ ဤေခတ္တြင္ ႏိုင္ငံျခားသို႕လည္း ပညာေတာ္သင္ေစလႊတ္သည္။ သီဟိုဠ္သို႔လည္း သာသနာျပဳစီသည္။ ရီေၾကာင္းအားျဖင့္ ေပၚတူဂီႏွင့္ ဒတ္(ခ်္) မ်ားက ရခိုင္ျပည္ကို ရန္ေစာင္မႈျပဳသည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ရခိုင္စာပီယဥ္ေက်းမႈ လြန္စြာထြန္းေတာက္သည္။ ေအဒီ (၁၇၈၅) ခု၊ မဟာသမတမင္းလက္ထက္ ျမန္မာအမရပူရဘုရင္ ဗဒံုမင္း တိုက္ခိုက္သိမ္းယူ၍ ရခိုင္ျပည္ႀကီးပ်က္သုဥ္းသည္။ရခိုင္ရို႔သည္ ရခိုင္ႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးကို မာရယုမင္းမွအစျပဳ၍ မဟာသမတမင္းအဆံုးတိုင္ မင္းဆက္ေပါင္း (၂၅၆) ဆက္ နန္းစံႏွစ္ေပါင္း (၅၀၀၀) ေက်ာ္၊ (ဓည၀တီ၊ ေ၀သာလီ၊ ေလးျမိဳ႕၊ ေျမာက္ဦး) စသည္ျဖင့္ ေခတ္ႀကီး (၄) ေခတ္ ရခိုင္ဧကၠရာဇ္ႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးထူေထာင္လွ်က္ နီထိုင္အုပ္ခ်ဳပ္လာလတ္သူမ်ားျဖစ္သည္။ ေျပာစြာလည္း တေအာင့္ၾကာလားဗ်ာ။ တေအာင့္နားလိုက္အံုးမည္။ ေအေလာက္ဆို ရခိုင္အေၾကာင္း အက်ဥ္းသိဖို႕။ ငါေျပာစြာယံုယင့္လား။
မင္းက်ား။ ။ ကၽြန္ေတာ္ယံုပါေရ။ အယင္ရခိုင္တိ ေကာင္းစားခေကလဲ့ အခု သူေတာင္းစားျဖစ္လားပါဗ်ာ။ “အယင္က က်င္သန္၊ အခု ျပင္ခံ” ျဖစ္လားပါဗ်ာ။
သေဘၤာထိုး။ ။ အခုပိုင္ ေၾကာင္းက်ိဳးယွင္းျပလို႔ ငါလည္းယံုပါေရ။ ငါရို႕ အဖိုးအေဘာင္တိ စိုင္ဆက္ေျပာလာေရစကားကို သတိရေရ။ ေအဒီ (၁၆၁၅) ေလာက္က ေပၚတူဂီတိေသာင္းက်န္းလို႕ ရခိုင္ျပည္ကို ပင္လယ္ေၾကာင္းလာတိုက္ေတ။ ရခိုင္ဘုရင္ မင္းခေမာင္းက ျပန္တိုက္ဖ်က္ႏိုင္ခေရ။ ယင္းခါက ငါရို႕သင္ေပါင္းထိုးငါးတိလည္း ရီထဲမွာ ရီငုပ္သေဘၤာေယွာင္ကူးလို႔ ရခိုင္ဖက္က ကူတိုက္ေတ။ ယင္းအခ်ိန္ကစလို႕ ငါရို႕ကို ရခိုင္သားတိက (သေဘၤာထိုး) လို႔ ေခၚေရ။
ကိုင္း.. ယံုေကယံု၊ မယံုေကနီ။ေနာက္ဆံုး တိုတိုတုတ္တုတ္ နိဂုံးခ်ဳပ္မည္။ မင္းရို႕ငါရို႕ ကိုယ့္သမိုင္းေၾကာင္း ကိုယ္သိဖို႔လိုေရ။ မမိဖို႔လိုေရ။

ရဟန္းသာမေဏမ်ား သင္ၾကား ေလ့က်င့္ရမည့္တရားမ်ားမွ ၇၅-မ်ဳိး

ရဟန္းသာမေဏမ်ား သင္ၾကား ေလ့က်င့္ရမည့္တရားမ်ားမွ ၇၅-မ်ဳိး

၁-၂။ သင္းပိုင္(ခါး၀တ္)ကို ခ်က္ေဖၚၿပီးမ၀တ္ရ၊ ခ်က္ဖံုးေစရမည္။ သင္းပိုင္၏ ေအာက္အနားသည္ ဒူးဆစ္ေအာက္ လက္ရွစ္သစ္က်ေစ၍ ေရ့ွေနာက္နိမ့္ျမင့္ ညီညာ၀န္း၀ိုင္းေနေစရမည္။ ဧကသီ(အေပၚ႐ံု)၏ ေအာက္ အနားသည္ ဒူးဆစ္ေအာက္ လက္ေလးသစ္က်ေစ၍ ေရ့ွေနာက္နိမ့္ျမင့္ ညီညာ၀န္း၀ိုင္း ေနေစရမည္။
ျခြင္းခ်က္။ ။ညီညာစြာ ၀တ္႐ံုပါလ်က္ မညီမညာ ျဖစ္သြားလွ်င္ လည္းေကာင္း၊ မညီမညာျဖစ္ေနသည္ကို အမွတ္တမဲ့ သတိမထားမိလွ်င္လည္းေကာင္း၊ ေျခသလံုးတြင္ အနာရွိ၍ တိုတို၀တ္ျခင္း၊ ရွည္ရွည္၀တ္ျခင္း ျပဳလွ်င္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ေဘးအႏၲရာယ္ေၾကာင့္ ေျပးလႊားရလွ်င္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ စိတ္မႏွံ႔ျခင္းေၾကာင့္ လည္းေကာင္း မညီမညာ တို ရွည္ ၀တ္႐ံုျခင္းေၾကာင့္ အာပတ္မသင့္ေခ်။

၃-၄။ ၿမိဳ႔ရြာအတြင္း၌ သြားလာေနထိုင္သည့္အခါ၊ ဆြမ္းခံ၊ ဆြမ္းစား၊ တရားေဟာသည့္အခါတို႔၌ လည္ပင္း ႏွင့္ လက္ေကာက္၀တ္တို႔ကို လံုျခံဳစြာဖံုး၍ သကၤန္း႐ံုထား ရမည္။
ျခြင္းခ်က္။ ။ၿမိဳ႔ရြာအတြင္း ေခတၱတည္းခို ေနထိုင္သည့္အခါ သကၤန္းမ႐ံုဘဲ ေနခြင့္ရွိသည္။

၅-၆။ ၿမိဳ႕ရြာအတြင္း သြားလာရာ၌ ဣေႁႏၵမရ လက္ကိုလႈပ္ရမ္း၍သြားျခင္း၊ ေနထိုင္ရာ၌ လက္ေျခတို႔ကို လႈပ္ရမ္းျခင္းမျပဳရ။ ဣေႁႏၵရရ သြားလာေနထိုင္ရမည္။

၇-၈။ ၿမိဳ႔ရြာအတြင္း၌ ေရ့ွသို႔ ေလးေတာင္ခန္႔ ၾကည့္လ်က္ မ်က္လႊာခ်၍ သြားလာေနထိုင္မႈျပဳရမည္။ သို႔ေသာ္ ယာဥ္ ရထား ႏြား ျမင္း စေသာ ေဘးရန္ရွိ မရွိကိုကား တေစ့ တေစာင္း ၾကည့္ႏိုင္သည္။

၉-၁၀။ ဧကသီ သို႔မဟုတ္ သင္းပိုင္ကို မလ်က္၊ ေျမႇာက္ပင့္လ်က္ ၿမိဳ႕ရြာတြင္းသို႔ မသြားရ မေနထိုင္ရ။

၁၁-၁၂။ အသံၾကယ္စြာ ရယ္ေမာလ်က္ ၿမိဳ႕ရြာတြင္း၌ သြားလာ ေနထိုင္ျခင္းမျပဳရ။

၁၃-၁၄။ ၿမိဳ႕ရြာတြင္းသြားလာစဥ္ စကားကို တိုးတိုး ေျပာရမည္။ တိုးတိုးအသံဆိုသည္မွာ ရဟန္းေတာ္သံုးပါး ေျခာက္ေတာင္စီခြာ၍ တန္းစီထိုင္ေနေသာအခါ တစ္ဖက္ စြန္းမွ ပုဂၢိဳလ္က အလယ္ပုဂၢိဳလ္အား လွမ္း၍စကားေျပာ ရာ၌ အလယ္ပုဂၢိဳလ္သာ စကားလံုးကို ကြဲကြဲျပားျပား ၾကားရ၍ အျခားတစ္ဖက္စြန္းပုဂၢိဳလ္က ကြဲကြဲျပားျပား မၾကားရလွ်င္ တိုးေသာအသံျဖစ္၏။ ဆယ့္ႏွစ္ေတာင္ကြာ တစ္ဖက္စြန္းရွိ ပုဂၢိဳလ္ပါ ကြဲကြဲျပားျပားၾကားရလွ်င္ က်ယ္ေသာအသံျဖစ္သည္။

၁၅-၂၀။ ျမိဳ႕ရြာအတြင္း၌ ကိုယ္ကို လႈပ္ရမ္း၍ လည္းေကာင္း၊ လက္႐ံုးလက္ေမာင္းကို လႈပ္ရမ္း၍ လည္းေကာင္း၊ ဦးေခါင္းကို လႈပ္ရမ္း၍လည္းေကာင္း မသြားလာရ မေနထိုင္ရ။ ကိုယ္အထက္ပိုင္းသည္ ေက်ာက္ဆင္းတုကဲ့သို႔ မလႈပ္မရွက္ ၿငိမ္သက္စြာ ရွိရမည္။

၂၁-၂၂။ ခါးေထာက္လ်က္ ၿမိဳ႕ရြာတြင္းသို႔ မသြားရ မေနထိုင္ရ။

၂၃-၂၄။ ဦးေခါင္းျခံဳလ်က္ ၿမိဳ႕ရြာတြင္းသို႔ မသြားရ မေနထိုင္ရ။

၂၅။ ဖေနာင့္ကိုေျမႇာက္ ေျခဖ်ားေထာက္လ်က္ လည္း ေကာင္း၊ ေျခဖ်ားကိုေျမႇာက္ ေနာင့္ေထာက္လ်က္ လည္း ေကာင္း ၿမိဳ႕ရြာတြင္းသို႔ မသြားရ။

၂၆။ ျမိဳ႕ရြာတြင္း၌ ထိုင္သည့္အခါ ဒူးႏွစ္လံုးေထာင္လ်က္ ပုဆိုးကြင္းသိုင္း၍လည္းေကာင္း၊ လက္ႏွစ္ဖက္ျဖင့္ ဒူး ႏွစ္လံုးကို သိုင္းဖက္၍လည္းေကာင္း မထိုင္ရ။

(ဤ ၂၆-ပါးမွာ [သမဏသာ႐ုပၸ] ၾကည္ညိဳဖြယ္ျဖစ္ေအာင္ သြားလာေနထိုင္နည္းကိုျပသည္။)

၂၇။ ဆြမ္းခံရာ၌ သပိတ္ကို လက္ႏွစ္ဖက္ျဖင့္ ပိုက္ထားၿပီး ေလးေလးစားစား လိုလိုခ်င္ခ်င္ ခံယူရမည္။ မလိုခ်င္သလို သြန္ပစ္ေတာ့မည့္ အမူအရာျဖင့္ ဆြမ္း မခံရ။

၂၈။ သပိတ္၌စိတ္စိုက္လ်က္ ဆြမ္းခံရမည္။

၂၉။ ဆြမ္းကိုနည္းနည္းခံယူၿပီး ဟင္းကို ဆြမ္းထက္ ႏွစ္ဆသံုးဆ ခံယူျခင္း မျပဳရ။ ဆြမ္းႏွင့္ဟင္း မွ်တ႐ံုသာ ခံယူရမည္။

၃၀။ သပိတ္အတြင္း ႏႈတ္ခမ္းအရစ္ႏွင့္ ညီမွ်႐ံုသာ ဆြမ္းကိုခံယူရမည္။

၃၁။ ဆြမ္းစားသည့္အခါ မစားခ်င့္စားခ်င္ အမူအရာ မရွိရ၊ ေလးေလးစားစား ဆြမ္းကိုစားရမည္။

၃၂။ ဆြမ္းစားေနစဥ္ ေတာင္ေတာင္ေျမာက္ေျမာက္ မၾကည့္ရ၊ မိမိသပိတ္၌သာ စိတ္အာ႐ံုစိုက္ထား၍ စားရမည္။

၃၃။ ဆြမ္းစားရာ၌ ဆြမ္းႏွင့္ဟင္းကို တစ္ပိုင္းျခင္း အစဥ္အတိုင္း ယူ၍စားရမည္။ တစ္ဖက္စြန္းကိုယူၿပီး အျခားတစ္ဖက္စြန္းကို မယူရ၊ အလယ္မွထြင္းေဖါက္ မယူရ။

၃၄။ မျပစ္မက်ဲ လက္ျဖင့္ေကာ္ယူ၍ ရေလာက္ေသာ ပဲဟင္းကို ဆြမ္း၏ ေလးပံုတစ္ပံုေလာက္သာ ထည့္၍ စားရမည္။ ဆြမ္းနည္းနည္း ဟင္းမ်ားမ်ားစားျခင္း မျပဳရ။

၃၅။ ဆြမ္းကို အလယ္ဗဟိုတြင္ မို႔ေမာက္ေအာင္စုပံုၿပီး၊ ဆြမ္းဦးထိပ္မွ ယူမစားရ။ ေဘးမွအစဥ္အတိုင္း ယူ၍စား ရမည္၊ သို႔ရာတြင္ ဆြမ္းစားၿပီးခါနီး သပိတ္ထဲ၌ အနည္းငယ္ က်န္ေနသည္ကို သိမ္းက်ဳံးစုေဆာင္းလိုက္ ေသာအခါ အစုအပံု မိုမိုေမာက္ေမာက္ျဖစ္ေနတတ္ေသး ၏၊ ထိုအစုအပံုကို ႏႈိက္ယူစားရာ၌ကား အာပတ္မသင့္။

၃၆။ ဆြမ္းဟင္းထပ္ၿပီးရလို၍ ဟင္းကို ဆြမ္းျဖင့္ဖံုးအုပ္ ထားျခင္း မျပဳရ။

၃၇။ ဆြမ္းဟင္းကိုလည္းေကာင္း၊ ဆြမ္းကိုလည္းေကာင္း ဖ်ားနာသူ (ဂိလာန)မဟုတ္လွ်င္ မိမိအတြက္ေတာင္း၍ မစားရ။ ေဆြမ်ဳိးေတာ္သူ ဖိတ္မန္ထားသူတို႔အထံ၌ ေတာင္းေကာင္း၏။

၃၈။ ကဲ့ရဲ႕လိုေသာစိတ္ျဖင့္ သူတစ္ပါး သပိတ္ကိုမၾကည့္ရ။ ဆြမ္းနည္းလွ်င္ေပးမည္။ ဆြမ္းမ်ားလွ်င္ေတာင္းမည္ ဟူေသာ စိတ္ျဖင့္ ၾကည့္ေကာင္း၏။

၃၉။ ဆြမ္းလုတ္ကို ေဒါင္းဥပမာဏေလာက္ မႀကီးေစရ။

၄၀။ ဆြမ္းလုတ္ကို ရွည္လွ်ားမေနေစဘဲ ထက္၀န္းက်င္ ၀န္း၀ိုင္းေအာင္ျပဳ၍ စားရမည္။

၄၁။ ခံတြင္းေပါက္သို႔ ဆြမ္းလုတ္မေရာက္ေသးမီ ခံတြင္း ေပါက္ကို ႀကိဳတင္၍ ဖြင့္မထားရ။

၄၂။ ဆြမ္းစားစဥ္ လက္ေခ်ာင္းမ်ားကို ခံတြင္းထဲသို႔ မသြင္းရ။

၄၃။ စကားမပီသေလာက္ေအာင္ ခံတြင္းထဲ၌ ဆြမ္းလုတ္ ရွိေနစဥ္ စကားမေျပာရ။

၄၄။ ဆြမ္းလုတ္ဆြမ္းခဲကို ပါးစပ္ထဲသို႔ ပစ္ေပါက္မသြင္းရ။
၄၅။ ဆြမ္းလုတ္ကို တစ္၀က္ကိုက္ျဖတ္မစားရ။ ဆြမ္း လုတ္ႀကီးေနလွ်င္ လက္ျဖင့္ခြဲ၍ စားရမည္။ မုန္႔ပဲ စေသာခဲဖြယ္ကို ကိုက္ျဖတ္စားႏိုင္သည္။

၄၆။ ဆြမ္းလုတ္ကို ပါးေစာင္မွာထား၍ ပါးကိုေဖာင္းေစ ၿပီး မစားရ။

၄၇။ လက္ကို ခါ၍ ခါ၍ ဆြမ္းမစားရ။ လက္၌ ဆြမ္း ဟင္းမ်ားကပ္ေနလွ်င္ လက္ေခ်ာင္းျဖင့္သာ ျခစ္၍ ဖယ္၍ ခ်ရမည္။

၄၈။ ဆြမ္းလုတ္ကို ခံတြင္းထဲသို႔ သြင္းၿပီးေနာက္ လက္ထဲ၌ ဆြမ္းလံုးမ်ားက်န္ေနသည္ကို အသာအယာ လက္ျဖင့္ ျပန္သယ္ေဆာင္လာၿပီး ပန္းကန္ထဲ သပိတ္ထဲ ခ်ရမည္။

၄၉။ ဆြမ္းစားလွ်င္ လွ်ာကိုခံတြင္းအျပင္သို႔ ထုတ္ၿပီး မစားရ။

၅၀။ ဆြမ္းစားသည့္အခါ ပါးစပ္မွ အသံမည္ေအာင္ မစားရ။

၅၁။ ဟင္းရည္ပူပူ အရည္ေသာက္သည့္အခါ ႐ႈး႐ႈးရွဲရွဲ အသံမမည္ေအာင္ ေသာက္ရမည္။

၅၂။ ဆြမ္းစားသည့္အခါ လက္ေခ်ာင္းမ်ားကို လ်က္ျခင္း စုပ္ျခင္း လက္၀ါးကို လ်က္ျခင္းမျပဳရ။ ယာဂုျပစ္ျပစ္၊ တင္လဲ၊ ပ်ားရည္စသည္တို႔ကို လက္ေခ်ာင္းျဖင့္ေကာ္ယူ ၿပီး စားရာ၌ လက္ေခ်ာင္းကို သြင္းၿပီးစုပ္ယူႏိုင္သည္။

၅၃။ သပိတ္ ပန္းကန္စသည္ကို ျခစ္ျခဳတ္၍မစားရ။ အသံမမည္ေအာင္ လက္ျဖင့္သိမ္းယူ၍ စားရမည္။

၅၄။ ဆြမ္းစားစဥ္ ႏႈတ္ခမ္းကို လွ်ာျဖင့္မလ်က္ရ၊ တစ္စံုတစ္ခုကပ္ေနပါက ႏႈတ္ခမ္းအခ်င္းခ်င္းဖိၿပီး ပါးစပ္အတြင္းသြင္းရမည္။

၅၅။ ဆြမ္းဟင္းေပက်ံေသာလက္ျဖင့္ မိမိပိုင္ ေသာက္ေရ ခြက္ကိုပင္ျဖစ္ေစ မကိုင္ရ၊ ကိုင္ၿပီးလွ်င္ ေဆးေၾကာမည္ ဟူေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ ကိုင္လွ်င္ ကိုင္ေကာင္း၏။

၅၆။ ဆြမ္းလံုးပါေသာ သပိတ္ေဆးေရကို ၿမိဳ႕ရြာတြင္း၌ မသြန္ရ။ ၿမိဳ႕ရြာအျပင္အပ၌ သြန္ေကာင္း၏။ ဆြမ္းလံုး ကို တစ္ေနရာတြင္စု၍ ေရခ်ည္းသက္သက္ျဖစ္ေစ၊ ဆြမ္းလံုးပ်က္ေအာင္ေခ်၍ျဖစ္ေစ သြန္ေကာင္း၏။

၅၇။ လက္၌ထီးရွိေသာ မနာမဖ်ားသူအား တရားမေဟာရ။

၅၈။ တုတ္ လွံ လက္၌ရွိေသာ မနာမဖ်ားသူအား တရားမေဟာရ။

၅၉။ ဓား သံလ်က္ လက္၌ရွိေသာ မနာမဖ်ားသူအား တရားမေဟာရ။

၆၀။ ေလး ျမႇား လက္၌ရွိေသာ မနာမဖ်ားသူအား တရားမေဟာရ။

၆၁။ က်န္းမာပါလ်က္ ေျခနင္းစီးထားသူအား တရား မေဟာရ။

၆၂။ က်န္းမာပါလ်က္ ဖိနပ္စီးထားသူအား တရား မေဟာရ။

၆၃။ က်န္းမာပါလ်က္ ယာဥ္ေပၚ၌ေနသူအား တရား မေဟာရ။

၆၄။ က်န္းမာပါလ်က္ အိပ္ယာထဲေနသူအား တရား မေဟာရ။

၆၅။ ဒူးႏွစ္ဖက္ကိုေထာင္လ်က္ အ၀တ္ျဖင့္သိုင္းထားသူ၊ လက္ျဖင့္သိုင္းဖက္ထိုင္ေနသူအား တရားမေဟာရ။

၆၆။ က်န္းမာပါလ်က္ ေခါင္းေပါင္း ေပါင္းထားသူအား တရားမေဟာရ။

၆၇။ က်န္းမာပါလ်က္ ဦးေခါင္းျခံဳထားသူအား တရား မေဟာရ။

၆၈။ တရားေဟာသူသည္ အခင္းမပါ ဗလာေျမေပၚမွာ ထိုင္ၿပီး၊ မနာမဖ်ားဘဲ အ၀တ္ခင္းေပၚ ထိုင္သူအား တရားမေဟာရ။

၆၉။ မနာမဖ်ားဘဲ ျမင့္ရာ၌ေနသူအား မိမိကနိမ့္ရာ၌ ေန၍ တရားမေဟာရ။

၇၀။ မနာမဖ်ားဘဲ ထိုင္ေနသူအား မတ္တတ္ရပ္ေနသူက တရားမေဟာရ။

၇၁။ မနာမဖ်ားဘဲ ေရ့ွကသြားေနသူအား ေနာက္ကေန၍ တရားမေဟာရ။

၇၂။ မနာမဖ်ားဘဲ လမ္းေပၚ၌သြားေနသူအား လမ္းေဘး မွ လိုက္၍ တရားမေဟာရ။
၇၃။ မနာမဖ်ားဘဲ မတ္တတ္ရပ္လ်က္ က်င္ႀကီး က်င္ငယ္ မစြန္႔ရ။

၇၄။ မနာမဖ်ားဘဲ စိမ္းစိုရာျမက္သစ္ပင္၌ က်င္ႀကီး က်င္ငယ္ တံေထြး မစြန္႔ရ။

၇၅။ မနာမဖ်ားဘဲ (ေသာက္ေရ သံုးေရ-ျမစ္ ကန္ ေခ်ာင္း) ေရ၌ က်င္ႀကီးက်င္ငယ္ မစြန္႔ရ။

ဤသိကၡာပုဒ္ ၇၅-ပါးကို မ႐ိုေသ မေလးစား ဂ႐ုမစိုက္သည့္သေဘာျဖင့္ လိုက္နာက်င့္သံုးမႈမျပဳပါက ရဟန္းမ်ားမွာ ဒုကၠဋ္အာပတ္သင့္သည္။
ရွင္သာမေဏမ်ားမွာ သဲဒဏ္ ေရဒဏ္ထိုက္သည္။ (မက်န္းမာလွ်င္၊ မသိနားမလည္ေသးလွ်င္၊ အျပစ္မရွိ။) နားလည္ေအာင္ သိေအာင္ သင္ၾကားေလ့က်င့္ရမည္။
ဤသိကၡာပုဒ္ေတာ္အားလံုး ဆဗၺဂၢီရဟန္းမ်ားအား အေၾကာင္းျပဳ၍ ပညတ္ေတာ္မူသည္။

ေရွးေဟာင္းရခိုင္ သုေတသန ပညာရွင္ ဦးစံသာေအာင္ (ေလးစားအပ္ပါေသာ ဆရာအား ဦးညြတ္ ဂုဏ္ျပဳလွ်က္)

ေရွးေဟာင္း ရခိုင္သမိုင္းႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ သုေတသန နယ္ပယ္တြင္ ႏိုင္ငံျခား သုေတသီ ပညာရွင္ အေတာ္မ်ားမ်ား ေပၚထြက္ခဲ့ပါသည္။ ျမန္မာ တိုင္းရင္းသားမ်ားထဲမွမူ လက္ခ်ိဳး ေရတြက္ၾကည့္လွ်င္ လက္တဖက္ပင္ ျပည့္မည္ မထင္ပါ။ အထူးသျဖင့္ ရခိုင္ေခတ္ဦး ေက်ာက္စာ၊ ေခါင္းေလာင္းစာ၊ ေၾကးျပားစာ၊ ဒဂၤါးမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ စနစ္တက် သုေတသန ျပဳသူ အလြန္ နည္းပါးခဲ့သည္။ ရခိုင္ တိုင္းရင္းသားမ်ားထဲမွ ဦးစံေ႐ႊဘု၊ ရခိုင္ပ႑ိတ္ ဦးဦးသာထြန္း၊ ဦးေအာင္သာဦး တို႔သာ ထင္ထင္ရွားရွား ရွိခဲ့သည္။ ဦးစံေ႐ႊဘုမွာ စစ္မျဖစ္မီက ရခိုင္ျပည္နယ္ ဂုဏ္ထူးေဆာင္ ေရွးေဟာင္း သုေတသီ (Archaeologist) တဦး ျဖစ္၍၊ ရခိုင္သမိုင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျမန္မာႏိုင္ငံ သုေတသန အသင္းဂ်ာနယ္ (The Journal of Burma Research Society) တြင္ အဂၤလိပ္ ဘာသာျဖင့္ သုေတသန စာတမ္းမ်ား ေရးခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ အျခား ထင္ရွားသူ တဦးမွာ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ ႐ူပေဗဒ ပါေမာကၡ၊ ေနာင္တြင္ အထက္တန္း ပညာ ဦးစီးဌာန ၫႊန္ၾကားေရးမွဴးခ်ဳပ္ ျဖစ္လာသူ ရခိုင္ အမ်ိဳးသား ဦးစံသာေအာင္ (၁၉၂၅-၁၉၈၁) ျဖစ္သည္။

ဦးစံသာေအာင္သည္ ေရွးေဟာင္း ပ်ဴ၊ မြန္၊ ျမန္မာ အကၡရာရင္းျမစ္ ပညာရွင္ ဦးသာျမတ္ကို စံျပဳ၍ သိပၸံပညာ နယ္ပယ္မွ ဝိဇၨာပညာရပ္ နယ္ပယ္သုိ႔ ကူးေျပာင္းလာသူ တဦး ျဖစ္သည္။ ဦးသာျမတ္သည္ စိုက္ပ်ိဳးေရး သိပၸံဘြဲ႕ရ လယ္သာ စိုက္ပ်ိဳးေရး ၫႊန္ၾကားေရးဝန္ ဘဝမွ ယဥ္ေက်းမႈ ဗိမာန္ ၫႊန္ၾကားေရးဝန္၊ ျမန္မာစာေပ ဘာသာစာကားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ သုေတသန ပညာရွင္ အျဖစ္ ထင္ရွားခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ ထို႔အတူ ဦးစံသာေအာင္သည္လည္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ဟားဗတ္ တကၠသိုလ္မွ ႐ူပေဗဒျဖင့္ မဟာသိပၸံဘြဲ႕ A.M. (Physics) ရ၍ ႐ူပေဗဒ ပါေမာကၡ၊ အထက္တန္းပညာ ဦးစီးဌာန ၫႊန္ၾကားေရးမွဴးခ်ဳပ္ အျဖစ္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့ေသာ္လည္း ေရွးေဟာင္း ရခိုင္သမိုင္းႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ ပညာရွင္ အျဖစ္ ပိုမို ထင္ရွားခဲ့ပါသည္။

ေရွးေဟာင္း ရခိုင္သမိုင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ ေခတ္အဆက္ဆက္ စနစ္တက် တူးေဖာ္မႈ အားနည္းခဲ့သည္။ ထို႔ျပင္ ရခိုင္ ရာဇဝင္သည္လည္း အျခားေသာ ရာဇဝင္မ်ား နည္းတူ ဒ႑ာရီဆန္ေသာ ေရွးေဟာင္း အစဥ္အလာ ေျပာစကားမ်ား၊ ထူးကဲ အံ့ၾသဖြယ္ရာမ်ားႏွင့္ ဆက္ႏႊယ္ေနရာ ခိုင္မာမႈ မရွိလွေခ်။ သို႔ေသာ္ ေအဒီ ၇၂၉ ဝန္းက်င္တြင္ ေရးထိုးခဲ့သည္ဟု ယူဆေသာ အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာကို ရခိုင္ျပည္နယ္ ေျမာက္ဦးရွိ ရွစ္ေသာင္းဘုရား၌ ေတြ႕ရွိခဲ့ရာမွ ေခတ္ဦး ရခိုင္ သမိုင္းသည္ ပိုမို ပီျပင္လာပါသည္။ အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာကို ရွစ္ေသာင္းဘုရား အနီးတြင္ ေတြ႕ရွိရေသာေၾကာင့္ ရွစ္ေသာင္းဘုရား ေက်ာက္စာ ဟုလည္း ေခၚေဝၚခဲ့ၾကသည္။ ဤေက်ာက္စာကို ရခိုင္ဘုရင္ မင္းဗာႀကီး (၁၅၃၁-၁၅၅၃) လက္ထက္တြင္ ေဝသာလီၿမိဳ႕ နန္းေတာ္ရာကုန္း အနီးမွ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ ရွစ္ေသာင္းဘုရား အနီး ေျပာင္းေ႐ႊ႕ထားခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာအရ ရခိုင္ ေဝသာလီၿမိဳ႕ေဟာင္းသည္ ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ အေစာဆံုး ၿမိဳ႕ျပႏိုင္ငံမ်ားဟု ယူဆေသာ ဗိႆႏိုး၊ ဟန္လင္း၊ သေရေခတၲရာတို႔ႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ဟု ပညာရွင္မ်ားက သတ္မွတ္ခဲ့ၾကသည္။

အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာကို ပထမဦးဆံုး အဓိပၸာယ္ ေဖာ္ထုတ္၍ စာတမ္း ေရးသားခဲ့ေသာ ပညာရွင္မွာ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ၊ ေအာက္စဖို႔ဒ္ တကၠသိုလ္၊ ေဘလီယာ ေကာလိပ္မွ အေရွ႕တိုင္း ပညာပါေမာကၡ ေဒါက္တာ အီး၊ အိပ္ခ်္၊ ဂြၽန္စတင္ ( Dr.E.H. Johnston) ျဖစ္သည္။ ဂြၽန္စတင္ႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ ေလ့လာသူ တဦးမွာ အိႏိၵယ ေက်ာက္စာဝန္ ေဒါက္တာ ဒီ၊ စီ၊ ဆာကား (Dr. D. C. Sircar) ျဖစ္သည္။ ဂြၽန္စတင္၏ စာတမ္းသည္ ဂြၽန္စတင္ ကြယ္လြန္ၿပီးမွ ဆာရစ္ခ်တ္ဘန္း (Sir Richard Bum) ႏွင့္ ပါေမာကၡ ဂ်ီ၊ အိပ္ခ်္၊ လုစ္ (G. H. Luce) တို႔၏ ႀကိဳးစား တည္းျဖတ္မႈျဖင့္ ထြက္ေပၚလာျခင္း ျဖစ္သည္။ ဂြၽန္စတင္၏ 'ရခိုင္ျပည္နယ္ရွိ သကၠတ ေက်ာက္စာအခ်ိဳ႕' Some Sanskrit Inscriptions of Arakan စာတမ္းကို ၁၉၄၄ ခုႏွစ္ထုတ္ အေရွ႕တိုင္းႏွင့္ အာဖရိက ပညာ ေလ့လာေရး စာေစာင္ အတြဲ ၁၁၊ အပိုင္း၂၊ Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 11, Pt. 2 (1944) တြင္ ေတြ႕ႏိုင္ပါသည္။ ေဒါက္တာ ဆာကားသည္ ရခိုင္ေက်ာက္စာမ်ား အေၾကာင္းကို အိႏိၵယ အက္ပီဂရမ္ဖီယာ India Epigraphia, Vol. 32 (1975) ႏွင့္ Vol. 37 (1967) တို႔တြင္ ေရးသားခဲ့သည္။

အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာသည္ ေခတ္ဦး ရခိုင္ သမိုင္းအတြက္ အလြန္ အေရးပါ လွပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဆရာ မင္းသုဝဏ္သည္ ၁၉၅၁-၅၂ ခုႏွစ္ထုတ္ ဓညဝတီမဂၢဇင္း၌ 'အာနႏၵစျႏၵ၊ ရွစ္ရာစု ရခိုင္မင္းတပါး' အမည္ျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ေရွးေဟာင္း သုေတသန အရာရွိ မြန္ဘိုေကသည္ ျပည္ေထာင္စု ယဥ္ေက်းမႈ စာေစာင္၊ အတြဲ ၂၊ အမွတ္ ၇ (မတ္ ၁၉၅၇) တြင္ 'ရွစ္ေသာင္းဘုရားမွ သကၠတ ေက်ာက္စာတိုင္' ေဆာင္းပါးျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ေဒါက္တာ သန္းထြန္းသည္ ၁၉၆၄ ခုႏွစ္ထုတ္ ေခတ္ေဟာင္း ျမန္မာရာဇဝင္တြင္ 'ရခိုင္ေခတ္ဦး' အမည္ျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ဦးေအာင္သာဦးသည္ ၁၉၆၆ ခုႏွစ္ထုတ္ ရခိုင္ ယဥ္ေက်းမႈ စာေစာင္၊ အတြဲ ၁၊ အမွတ္ ၁ တြင္ 'ေဝသာလီ' ဟူေသာ အမည္ျဖင့္ လည္းေကာင္း ေရးသားခဲ့ၾကသည္။ ၁၉၆၈ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပသည့္ တတိယ အႀကိမ္ေျမာက္ သုေတသန ကြန္ဂရက္တြင္ မႏၱေလး တကၠသိုလ္ ပါ႒ိဌာနမွ ဆရာျမင့္ေဆြ သည္ 'အာနႏၵစျႏၵ သကၠတေက်ာက္စာ' အမည္ျဖင့္ သုေတသန စာတမ္း ဖတ္ၾကားခဲ့၍ စာေပႏွင့္ လူမႈေရး သိပၸံဂ်ာနယ္၊ အတြဲ ၂၊ အမွတ္ ၃၊ စက္တင္ဘာ ၁၉၆၉ တြင္ ပံုႏွိပ္ ေဖာ္ျပခဲ့သည္။ အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ အဦးဆံုး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ သုေတသန ျပဳထားေသာ စာတမ္း ျဖစ္သည္။ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ အျပည့္အစံုဆံုး သုေတသန လက္ရာ ျပပါဆိုလွ်င္ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ေဝခဲ့သည့္ ဦးစံသာေအာင္၏ 'အာနႏၵစျႏၵ၊ ရွစ္ရာစု ရခိုင္ေဝသာလီမင္း' စာအုပ္ကို ျပရပါသည္။

ဦးစံသာေအာင္၏ စာအုပ္တြင္ အခန္း ၁၄ ခန္း ခြဲထားသည္။ အခန္း (၁) တြင္ ေက်ာက္ စာတိုင္ တည္ေနရာႏွင့္ ေရးထုိးထားေသာ စာမ်ား၊ အခန္း (၂) တြင္ ေဝသာလီ၊ အခန္း (၃) တြင္ အာနႏၵစျႏၵ ေက်ာက္စာကို ဖတ္ျခင္းမ်ား၊ အခန္း (၄) တြင္ အာနႏၵစျႏၵမင္း ေက်ာက္စာ ဓာတ္ပံုမ်ား၊ အခန္း (၅) တြင္ အာနႏၵစျႏၵမင္း ေက်ာက္စာသံုး ဗ်ည္းအစ သရအလယ္ သရ ႏွစ္လံုးဆင့္မ်ားႏွင့္ အသတ္မ်ား၊ အခန္း (၆) တြင္ တေၾကာင္းခ်င္း ယခုေခတ္ ျမန္မာ အကၡရာျဖင့္ ဖလွယ္ျခင္း၊ အခန္း (၇) တြင္ ေက်ာက္စာစာကိုယ္ ေဝါဟာရ အဖြင့္ႏွင့္ ျမန္မာျပန္၊ အခန္း (၈) တြင္ ေခတ္ဦးကာလ ရခိုင္မင္းဆက္၊ အခန္း (၉) တြင္ ဒုတိယေခတ္ မင္းဆက္၊ အခန္း (၁ဝ) တြင္ တတိယေခတ္ မင္းဆက္၊ အခန္း (၁၁) တြင္ အာနႏၵစျႏၵမင္း၊ အခန္း (၁၂) တြင္ မွတ္သားဖြယ္ရာမ်ား၊ အခန္း (၁၃) တြင္ ေဝသာလီမွ ေစတီသည္ ေက်ာက္စာငယ္၊ အခန္း (၁၄) တြင္ ေဝါဟာရ အၫႊန္း ဟူ၍ စနစ္တက် တင္ျပထားသည္။ လိုအပ္ေသာ ဓာတ္ပံု၊ ေျမပံု၊ ႐ုပ္ပံုမ်ား အျပည့္အစံု ပါဝင္သည္။ ေက်ာက္စာကို တလံုးခ်င္း အဓိပၸာယ္ ဖလွယ္၍ ေက်ာက္စာ ဖတ္ပံု နည္းစနစ္ကို ရွင္းလင္းထားသည္။ ထို႔ျပင္ ေခတ္ဦး ရခိုင္မင္းဆက္ အမည္မ်ားကို ေက်ာက္စာပါ သကၠရာဇ္မ်ားႏွင့္ ညႇိႏိႈင္းထားရာ ရခိုင္သမိုင္း၊ ဒဂၤါးႏွင့္ ဗုဒၶ အႏုပညာ ေလ့လာလိုသူမ်ား အတြက္ပါ အထူး အသံုးဝင္လွပါသည္။

ေခတ္ဦးရခိုင္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဦးစံသာေအာင္၏ ပထမဦးဆံုး သုေတသန လက္ရာမွာ ၁၉၇၄ ခုႏွစ္တြင္ ပံုႏွိပ္ ထုတ္ေဝခဲ့ေသာ 'ေအဒီေျခာက္ရာစုႏွင့္ ယင္းမတိုင္မီ ရခိုင္ျပည္ သံုးအကၡရာ' စာအုပ္ ျဖစ္သည္။ ဤစာအုပ္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ စာေရးသူက နိဒါန္းတြင္ -

"ဤစာအုပ္တြင္ ေရွးအိႏိၵယႏိုင္ငံသံုး ျဗာဟၼီ အကၡရာအေၾကာင္းကို လည္းေကာင္း၊ ျဗာဟၼီ အကၡရာမ်ား အေၾကာင္းကို လည္းေကာင္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ယင္းတို႔ မည္သို႔ ဆင့္ကဲေ ျပာင္းလဲလာပံုကိုလည္း ရွင္းလင္းထားပါသည္။ ယင္းေနာက္ ရခိုင္ျပည္နယ္တြင္ ေတြ႕ရွိရေသာ ေက်ာက္စာမ်ား၊ ေခါင္းေလာင္းစာမ်ား၊ ဒဂၤါးစာမ်ား၊ ေၾကးနီျပားစာ စသည္တို႔ကို သမိုင္း အက်ဥ္းခ်ဳပ္ႏွင့္တကြ မူရင္းစာကိုပါ ယေန႔သံုး ျမန္မာ အကၡရာျဖင့္ ျပန္ဆို ကူးေရး၍လည္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ယင္းတို႔ကို စုစည္းၿပီး ၆ ရာစု မတိုင္မီ ရခိုင္ျပည္နယ္သံုး ဗ်ည္းႏွင့္ သရတို႔ကို ထုတ္ယူ၍ ေဖာ္ျပထားပါသည္" ဟု ရွင္းလင္းထားပါသည္။

ထိုသို႔ ရွင္းလင္းရာတြင္ ျဗာဟၼီ အကၡရာမ်ား ေခတ္အဆက္ ဆက္ေျပာင္းလဲလာပံု ဇယား၊ ဓာတ္ပံု၊ အဓိပၸာယ္ ရွင္းလင္းခ်က္၊ မွတ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ စနစ္တက် ေဖာ္ျပသည္။ တဖန္ ယင္းတို႔ကို ျခံဳငံု သံုးသပ္၍ ရခိုင္ျပည္နယ္သံုး အကၡရာမ်ားသည္ ပ်ဴအကၡရာႏွင့္ လည္းေကာင္း၊ ကဒံဗ၊ ပလႅ အကၡရာမ်ားႏွင့္ လည္းေကာင္း ကြဲျပား ျခားနားသည္။ ဆင့္ပြား မဟုတ္ဟု တင္ျပထားပါသည္။

မည္သို႔ ဆိုေစ ေရွးေဟာင္း ရခိုင္ အကၡရာရင္းျမစ္ ေျပာင္းလဲလာပံုႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ စနစ္တက် ေလ့လာ တင္ျပထားေသာ သုေတသန လက္ရာ တရပ္ ျဖစ္သည္။

ဦးစံသာေအာင္၏ တတိယေျမာက္ သုေတသန လက္ရာမွာ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္တြင္ ထြက္ေပၚခဲ့ေသာ 'ရခိုင္ ဒဂၤါးမ်ား' ျဖစ္သည္။ ယင္းစာအုပ္ကို ဦးစံသာေအာင္ ကြယ္လြန္ၿပီးေနာက္ ၁၉၈၂ ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ Lancashire and Chesice Numismatic Spciety မွ 'Arakanse Coins' အမည္ျဖင့္ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ထုတ္ေဝခဲ့သည္။ ဘာသာျပန္သူမွာ မစၥတာ ေရာ္ဘင္ဆင္ (Mr. Robinson) ႏွင့္ ေအးဆက္ (Aye Set) တို႔ ျဖစ္သည္။

ဦးစံသာေအာင္ မတိုင္မီကပင္ ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ႏိုင္ငံျခားသား သုေတသီ ပညာရွင္မ်ားသည္ စာအုပ္ စာတမ္းမ်ား ေရးသားခဲ့ပါသည္။ ေသာမတ္စ္လတၲား (Thomas Latter) ၏ 'ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား' The Coins of Arakan စာတမ္းကို ၁၈၄၆ ခုႏွစ္ထုတ္ ေတာ္ဝင္ အာရွေရးရာ စာေစာင္ The Joumal of the Royal Asiatic Society of Brngal, Vol. 15 (1846) တြင္ လည္းေကာင္း၊ ယင္းစာေစာင္မွာပင္ ဆာ အာသာ ဖယ္ယာ (Sir Arhtur P. Phayre) ၏ 'ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား' The Coins of Arakan : the historical coins ကို လည္းေကာင္း၊ ၁၈၇၂ ခုႏွစ္ထုတ္ ယင္းစာေစာင္ အတြဲ ၄၁ တြင္ ဂ်ီ၊ အီး၊ ဖ႐ိုင္ယာ (G. E. Fryer) ၏ 'ရခိုင္ ဒဂၤါးမွတ္စု' Note on Arakanese Coins စာတမ္း၊ ၁၈၉၂ ခုႏွစ္ထုတ္ ယင္းစာေစာင္ အတြဲ ၆၁၊ အပိုင္း ၁ တြင္ ဒဗလ်ဴ၊ သီအိုဘဲ (W. Theobald) ၏ 'ရခိုင္ ေဝသာလီေခတ္ အမွတ္တံဆိပ္ပါ ဒဂၤါးမ်ား' On a symbolical Coins of the Wethali Dynasty of Arakan စာတမ္း၊ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္ထုတ္ အင္ဒိယန္း အင္တီကြာရီ The Indian Antiquary, Vol. 57 (1928) တြင္ ဆာ ရစ္ခ်က္တင္ပယ္ (Sir Richard Temple) 'ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေတြ႕ရေသာ ဒဂၤါးမ်ားဆိုင္ရာ မွတ္စု' Notes on Currency and Coinage among the Burmese စာတမ္း၊ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္၊ ႏိုဝင္ဘာ ၁၁ ရက္ေန႔ထုတ္ ေနးရွင္း၊ တနဂၤေႏြ အခ်ပ္ပို (The Nation Sunday Supplement) တြင္ ရပ္စတင္ (C. A. Rouston) ၏ 'ရခိုင္ဒဂၤါး အခ်ိဳ႕' (Some Coins of Arakan ေဆာင္းပါးမ်ားႏွင့္ ၁၈၈၂ ခုႏွစ္တြင္ ဆာ အာသာဖယ္ယာ၏ 'ျမန္မာ ပဲခူးႏွင့္ ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား' Coins of Arakan of Pegu and Burma လံုးခ်င္း စာအုပ္မ်ား ထြက္ေပၚ လာခဲ့ပါသည္။

ၾသစေၾတးလ် အမ်ိဳးသား တကၠသိုလ္မွ ပင္မလာဂတ္မန္း (Pamela Gutman) သည္လည္း ပါရဂူဘြဲ႕ အတြက္ 'ေခတ္ဦးရခိုင္' Ancient Arakan စာတမ္းကို ၁၉၇၆ ခုႏွစ္တြင္ တင္သြင္းခဲ့သည္။ ရခိုင္ ဒဂၤါးမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ ရခိုင္ပ႑ိတ္ ဦးဦးသာထြန္း၏ (ေဝသာလီေခတ္ ဒဂၤါးမ်ား) ေဆာင္းပါးကို ျပည္ေထာင္စု ယဥ္ေက်းမႈ စာေစာင္၊ အတြဲ ၄၊ အမွတ္ ၂ (ဧၿပီ ၁၉၆၃) ႏွင့္ ဦးေအာင္သာဦး၏ 'ရခိုင္ဒဂၤါးသမိုင္း'ကို ရခိုင္တန္ေဆာင္ မဂၢဇင္း (၁၉၇၂) တြင္ ေတြ႕ႏိုင္ပါသည္။

ဦးစံသာေအာင္၏ 'ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား' စာအုပ္တြင္ အခန္း ၁ဝ ခန္းခြဲ၍ ျပဳစုထားသည္။ အခန္း (၁) တြင္ ဒဂၤါးမ်ား ေပၚေပါက္လာေရး၊ အခန္း (၂) တြင္ ေရွးေဟာင္း ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား၊ အခန္း (၃) တြင္ ရခိုင္ ေဝသာလီ ဒဂၤါးမ်ားကို ရခိုင္ ရာဇဝင္မ်ားႏွင့္ ညႇိျခင္း၊ အခန္း (၄) တြင္ အာနႏၵစ႑ႏၵမင္း ေက်ာက္စာပါ ေရွးမင္းမ်ား၊ အခန္း (၅) တြင္ မဂၤလာ အမွတ္လကၡဏာပံုမ်ား၊ အခန္း (၆) တြင္ မဂၤလာ အမွတ္လကၡဏာပံုမ်ား မပါေသာ ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား၊ အခန္း (၇) တြင္ ေျမာက္ဦးမင္းဆက္မ်ား၏ အတၴဳပၸတၲိ အက်ဥ္း၊ အခန္း (၈) တြင္ ေျမာက္ဏီး မင္းဆက္မ်ား၊ အခန္း (၉) တြင္ ဒဂၤါးစာမ်ား ဖတ္ရန္ ဗ်ည္းႏွင့္ သရမ်ား၊ အခန္း (၁ဝ) တြင္ ျပဳလုပ္ေသာ ပစၥည္း၊ အ႐ြယ္အစားႏွင့္ အေလးခ်ိန္တို႔ ပါဝင္သည္။ ေနာက္ဆက္တြဲ အျဖစ္ ရခိုင္ဒဂၤါး ၁၄၈ ျပား၏ ဓာတ္ပံုမ်ား ပါသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဦးစံသာေအာင္၏ 'ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား' စာအုပ္ ထြက္ေပၚလာေသာ အခါ ပညာေရး တကၠသိုလ္ လက္ေထာက္ ကထိက ဦးတိုးလွ (တကၠသိုလ္မ်ား သမိုင္းသုေတသန ဦးစီးဌာန၊ ဒုတိယ ၫႊန္ၾကားေရးမွဴးခ်ဳပ္ ေဒါက္တာ တိုးလွ) က တကၠသိုလ္ ပညာပေဒသာ စာေစာင္တြင္ -

"… မစၥတာ ဒူ႐ြိဳင္ဆယ္ စီစဥ္ေသာ ဖယ္ယာျပတိုက္ရွိ 'ဒဂၤါးမ်ားစာရင္း' ေခၚ စာအုပ္ႏွင့္ ဆာ အသာဖယ္ယာ ျပဳစုေသာ 'ရခိုင္၊ ပဲခူးႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ဒဂၤါးမ်ား' ဟူေသာ စာအုပ္တို႔ကို ပံုႏွိပ္ၿပီး ျဖစ္ေသာ္လည္း ယင္းစာအုပ္တို႔မွာ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ေရးသားထား၍ လြန္စြာလည္း ေရွးက်၍ ေနေသာ စာအုပ္မ်ား ျဖစ္ေခ်သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အနည္းဆံုး ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ အတြင္း၌ ေရွးက သြန္းခတ္ ထုတ္လုပ္ခဲ့ေသာ ဒဂၤါးမ်ား အေၾကာင္းကို ျမန္မာဘာသာ၊ အဂၤလိပ္ဘာသာတို႔ျဖင့္ အသစ္ ထပ္မံ ေရးသား ျပဳစုရန္ လိုအပ္ေပသည္။"

အထက္ပါ စာပုိဒ္ကို ေရွးေဟာင္း သုေတသန ၫႊန္ၾကားေရးဝန္၏ ၁၉၅၇-၅၈ ခုႏွစ္အတြက္ ႏွစ္ခ်ဳပ္ အစီရင္ခံစာ (စာ-၄) မွ ထုတ္ႏုတ္ ေဖာ္ျပပါသည္။

"ေ႐ႊငံုးမင္း အၿမီးေမွ်ာ္သလုိ အႏွစ္ ၂ဝ ေစာင့္ေမွ်ာ္ခဲ့ပါၿပီ။ မေပၚလာေသးတကား။ မေမွ်ာ္လင့္ေသာ ေနရာမွ ေမွ်ာ္လင့္ မွန္းဆ ၾကည့္ႏိုင္တတ္သည္ထက္ ပို၍ေကာင္းေသာ၊ ရခိုင္ဒဂၤါး သမိုင္း က်မ္းတေစာင္ ထြက္ေပၚလာေပၿပီ။ ယင္းကား ဦးစံသာေအာင္၏ 'ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား' ပင္တည္း။ … … ေရွးေဟာင္း ဒဂၤါးတျပားသည္ ေခတ္တေခတ္၏ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး၊ ႏိုင္ငံေရး၊ စာေပ အႏုပညာႏွင့္ ကိုးကြယ္ ယံုၾကည္မႈ ဆိုင္ရာ ယဥ္ေက်းမႈႀကီး တရပ္လံုးကို လႊမ္းျခံဳထားရကား အမ်ိဳးသား သမိုင္းကို သိရွိလုိသူတိုင္း ဒဂၤါးသမိုင္းကို ေလ့လာၾကရမည္ ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ထိုသို႔ေသာ သမိုင္းအတြက္ ဦးစံသာေအာင္၏ 'ရခိုင္ဒဂၤါးမ်ား' သည္ ပုဗၺမဂၤလာပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။ သကၠတဘာသာ ကြၽမ္းဝင္လိုသူမ်ား၊ ေရွးေဟာင္း အကၡရာ လက္ေရးပညာကို ေလ့လာလိုသူမ်ား၊ သမိုင္းပညာရွင္မ်ား၊ ေဘာကေဗဒ ပညာရွင္မ်ား စသည္တုိ႔ ေလ့လာထိုက္သည့္ က်မ္းတဆူ ျဖစ္သည္" ဟု လိႈက္လႈိက္လွဲလွဲ ႀကိဳဆို ေဝဖန္ထားပါသည္။

ဦးစံသာေအာင္၏ ေနာက္ဆံုးလက္ရာမွာ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ပံုႏွိပ္ ထုတ္ေဝခဲ့သည့္ ေခတ္ေဟာင္း ရခိုင္ ဗုဒၶ အႏုပညာလက္ရာမ်ား 'The Buddhist Art of Ancient Arakan' စာအုပ္ ျဖစ္သည္။ ဤစာအုပ္တြင္ ေအဒီ ၈ ရာစု အာနႏၵစ႑ႏၵမင္း မတိုင္မီ ရခိုင္ ရာဇဝင္လာ မင္းဆက္မ်ားကို ေခတ္သံုးေခတ္ ပိုင္းျခား၍ မင္းဆက္ ဇယားမ်ားႏွင့္ တင္ျပသည္။ ထို႔ေနာက္ ဓညဝတီႏွင့္ ေဝသာလီၿမိဳ႕ေဟာင္းတို႔ကို ေျမပံုအၫႊန္းႏွင့္ အေသးစိတ္ ေလ့လာ တင္ျပထားသည္။ ထိုမွတဆင့္ ရခိုင္ေဒသမွ တူးေဖာ္ ေတြ႕ရွိရေသာ ဗုဒၶ ယဥ္ေက်းမႈ ဆိုင္ရာ ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား၏ မုျဒာဟန္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေဆြးေႏြး တင္ျပသည္။ ထို႔ျပင္ ထူးျခားေသာ မကိုဋ္ေဆာင္း ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားႏွင့္ ျပည့္ၿဖိဳးဟန္ (ဗိုက္ပူ) ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားကို ေလ့လာ ရွင္းလင္းထားသည္။ ဗုဒၶ ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား အျပင္ ရခိုင္ ေရွးေဟာင္းဒဂၤါးမ်ား၊ အုတ္ခြက္မ်ား၊ ေၾကးနီျပား၊ ေၾကးေခါင္းေလာင္းႏွင့္ ေၾကးဆီမီးတိုင္ ႐ုပ္တု အမ်ိဳးမ်ိဳး ဓာတ္ပံု၊ ေျမပံု၊ ေက်ာက္စာ မိတၲဴမ်ား ပါဝင္ရာ ေခတ္ဦးရခိုင္ ဗုဒၶ အႏုပညာႏွင့္ ပတ္သက္၍ အားရဖြယ္ က်မ္းတေစာင္ဟု ပညာရွင္မ်ားက သံုးသပ္ခဲ့သည္။

ဦးစံသာေအာင္ကို အဖ အၿငိမ္းစား စက္ရွင္ တရားသူႀကီး ဦးသာဇံဦး (K.S.M., A.T.M.) ႏွင့္ အမိ ေဒၚမဘု တို႔မွ ၁၉၂၅ ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၂၇ ရက္ေန႔တြင္ ဖြားျမင္သည္။ မိခင္မွ ကိုလိုနီေခတ္ဦး အလြန္ ထင္ရွားေသာ ရခိုင္သူေဌးႀကီး ဦးရဲေက်ာ္သူ၏ အႏြယ္ ျဖစ္သည္။

ငယ္စဥ္က ရန္ကုန္ တီတီစီေက်ာင္း၊ သာယာဝတီ၊ ျမင္းျခံ၊ စစ္ေတြ အစိုးရ စာသင္ေက်ာင္းမ်ားတြင္ ပညာသင္၍ ၁၉၄ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ တန္းျမင့္ ေက်ာင္းထြက္ စာေမးပြဲကို စစ္ေတြ အစိုးရ အထက္တန္းေက်ာင္းမွ ေအာင္ျမင္သည္။ ႐ူပေဗဒႏွင့္ ဓာတုေဗဒ ဘာသာရပ္မ်ားတြင္ ဂုဏ္ထူးရသည္။ ၁၉၄ဝ-၄၁ ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္၊ ၁၉၄၅-၄၇ ခုႏွစ္တြင္ ကာလကတၲား တကၠသိုလ္တို႔တြင္ ပညာသင္ၾကား၍ ၁၉၄၉ ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္မွ ဘီအက္စ္စီ ႐ူပေဗဒ ဂုဏ္ထူးတန္းကို ပထမ အဆင့္မွ ေအာင္ျမင္သည္။ ၁၉၅၄ ခုႏွစ္တြင္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ဟားဗတ္ တကၠသိုလ္မွ မဟာသိပၸံဘြဲ႕ (A.M.) ကို ႐ူပေဗဒျဖင့္ ရရွိခဲ့သည္။

၁၉၅ဝ-၅၁ ခုႏွစ္တြင္ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ ႐ူပေဗဒဌာန သ႐ုပ္ျပဆရာ၊ ၁၉၅၁-၅၄ တြင္ လက္ေထာက္ကထိက၊ ၁၉၅၄-၆၄ တြင္ ကထိက၊ ၁၉၆၄-၇ဝ ပါေမာကၡ၊ ၁၉၇ဝ-၇၂ တြင္ တကၠသိုလ္မ်ား အုပ္ခ်ဳပ္ေရး႐ံုး ၫႊန္ၾကားေရးမွဴး၊ ၁၉၇၂-၈၁ ခုႏွစ္တြင္ ၫႊန္ၾကားေရးမွဴးခ်ဳပ္ တာဝန္မ်ား ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္၊ ရခိုင္ ေက်ာင္းသူ ေက်ာင္းသားမ်ား အသင္း ဥကၠ႒၊ ရခိုင္တန္ေဆာင္ အဂၤလိပ္စာ အတိုင္ပင္ ခံစာတည္း၊ ၁၉၆၆-၇ဝ တြင္ တကၠသိုလ္မ်ား တိုင္းရင္းသား စာေပႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ ေကာ္မတီ ဒုတိယ ဥကၠ႒၊ ၁၉၇ဝ-၈၁ ခုႏွစ္တြင္ နာယက၊ တကၠသိုလ္မ်ား အားကစား အဖြဲ႕ ဥကၠ႒၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ သုေတသန အသင္း အမႈေဆာင္၊ သုေတသန လုပ္ငန္းမ်ား ဆိုင္ရာ မူဝါဒအဖြဲ႕ အတြင္းေရးမွဴး၊ တကၠသိုလ္ ပညာပေဒသာ စာေစာင္ႏွင့္ တကၠသိုလ္ သုေတသန စာေစာင္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ စာတည္းအဖြဲ႕ ဥကၠ႒၊ ရန္ကုန္ တကၠသိုလ္ ႐ူပေဗဒဌာန ဂုဏ္ထူးေဆာင္ ပါေမာကၡ အျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့ပါသည္။ ပထမအႀကိမ္ႏွင့္ ဒုတိယအႀကိမ္ ျပည္သူ႔ လႊတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္ အျဖစ္ ရခိုင္ျပည္နယ္ စစ္ေတြ မဲဆႏၵနယ္မွ ေ႐ြးခ်ယ္ ခံရသည္။

၁၉၅၄-၇ဝ ခုႏွစ္ အတြင္း အိႏၵိယ၊ တ႐ုတ္၊ ၾသစႀတီးယားတို႔တြင္ က်င္းပေသာ အဏုျမဴ စြမ္းအင္ဆိုင္ရာ ေဆြးေႏြးပြဲမ်ား တက္ေရာက္၍ ၁၉၆၄ ခုႏွစ္၊ တ႐ုတ္ျပည္ ပီကင္းတြင္ က်င္းပေသာ အျပည္ျပည္ ဆိုင္ရာ သိပၸံပညာရွင္မ်ား ႏွီးေႏွာ ဖလွယ္ပြဲတြင္ Aims and Paractice of Physics Teaching in Burma (Myanmar) စာတမ္းကို တင္သြင္းခဲ့သည္။ ပညာေရး ေလ့လာေရး ခရီးစဥ္ျဖင့္ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံ (၁၉၇၃)၊ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု (၁၉၇၅)၊ ဆိုဗီယက္ယူနီယံ (၁၉၇၇) ႏိုင္ငံမ်ားသို႔ သြားေရာက္ခဲ့သည္။

ပံုႏွိပ္ ထုတ္ေဝခဲ့ေသာ သိပၸံပညာ ဆိုင္ရာ စာအုပ္မ်ားမွာ ေဒါက္တာ ေမာင္ေမာင္ခႏွင့္ တြဲ၍ 'အေျချပဳ ႐ူပေဗဒ' (၄ တြဲ) (၁၉၇၁)၊ '႐ူပေဗဒအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ' (၁၉၇၁)၊ 'ကြန္ပ်ဴတာ' (၁၉၇၃)၊ 'အက္တမ္ႏွင့္ ႏ်ဴကလီးယား စြမ္းအင္' (၁၉၇၄) တို႔ ေရးသား၍၊ '႐ူပေဗဒအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ' စာအုပ္ျဖင့္ ၁၉၇၁ ခုႏွစ္၊ အမ်ိဳးသား စာေပဆုကို သိပၸံႏွင့္ အသံုးခ် ဘာသာရပ္ အတြက္ ရရွိခဲ့သည္။ စာေပဗိမာန္မွ ဦးေဆာင္ က်င္းပေသာ သိပၸံ စာေပ ႏွီးေႏွာ ဖလွယ္ပြဲတြင္ 'လူထုအတြက္ သိပၸံစာေပ' စာတမ္း တင္သြင္း၍ ပံုႏွိပ္ ထုတ္ေဝခဲ့သည္။ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ထုတ္ေဝေသာ Working People's Daily, The Guardian တို႔တြင္ ႐ူပေဗဒ သိပၸံပညာ ေဆာင္းပါးမ်ားႏွင့္ ရခိုင္သမိုင္း အႏုပညာ ေဆာင္းပါးမ်ားကို အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ အမ်ားအျပား ေရးသားခဲ့သည္။ အခ်ိဳ႕မွာ စာအုပ္ အျဖစ္ ထုတ္ေဝရန္ က်န္ရွိေနေသးသည္။ သာဓက ျပရေသာ္ ဂါဒီးယန္း သတင္းစာတြင္ ေရးသားခဲ့ေသာ ရခိုင္ မဟာမုနိ ဘုရားသမိုင္း (Legend of Mahamuin) ျဖစ္သည္။

ဦးစံသာေအာင္သည္ ဌာနဆိုင္ရာ လုပ္ငန္းမ်ား၊ ေရွးေဟာင္း ရခိုင္သမိုင္း ယဥ္ေက်းမႈ ဆိုင္ရာ သုေတသန လုပ္ငန္းမ်ား ေဆာင္႐ြက္ေနစဥ္ ၁၉၈၁ ခုႏွစ္၊ ေမ ၂၅ ရက္ေန႔တြင္ ႐ုတ္တရက္ ကြယ္လြန္ခဲ့ပါသည္။

ေမာင္ေဇယ်ာ [မိုးဂ်ာနယ္၊ အမွတ္ ၆၊ ဇြန္ ၂ဝဝ၅]

ဒိုင္နာစပူခရီးသည္

အခ်ိန္ကာလအားျဖင့္ လည္း အႏွစ္ငါးဆယ္ေက်ာ္ေလျပီ။ အသက္ကလည္း ခုႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္လာေတာ့ မွတ္မိသမွ် ဦးေႏွာက္ထဲေပၚလာ သမွ်ကို ေရးသားလိုက္ရတာပဲ။

အလြန္တရာ ေအးခ်မ္းသာယာလွတဲ့ နယ္စပ္ျမိဳ႕ကေလး ေမာင္ေတာ။ အေရွ႕ဘက္ကစျပီး ရိွတၱရြာ၊ အလယ္ရြာ၊ ဒက္ရြာနဲ႕ အေနာက္ဘက္အဆံုး ေအာက္ရြာလို႔ေခၚတဲ့ ရြာၾကီးေလးရြာ ေပါင္းစပ္ထားတဲ့ ျမိဳ႕ကေလး။ ဗုဒၶဘာသာ ရခိုင္လူမ်ိဳးမ်ားသာေနထိုင္ျပီး အိမ္ေျခတစ္ေထာင္ေက်ာ္။ လူဦးေရ ေလးေထာင္ေက်ာ္ရိွတယ္။ ျမိဳ႕အျပင္မွာေတာ့ လူမ်ိဳးျခား ကုလားရြာေတြက ဝိုင္းထားတယ္။ ျမိဳ႕ရဲ႕ အေနာက္ဘက္မွာ နတ္ျမစ္ရိွတယ္။ ေလးမိုင္က်ယ္ပါတယ္။ ျမစ္တစ္ဘက္ (ယခု ဘဂၤလားေဒ့ရွ္) မွာေတာ့ ကယုေခ်ာင္း(ေခၚ) (Teknaf) ရခိုင္ဗုဒၶဘာသာ ရြာၾကီး တစ္ရြာရိွပါတယ္။

ေမာင္ေတာျမိဳ႕၊ ျမန္မာစာနဲ႕ လက္မႈပညာသင္ အထက္တန္းေက်ာင္းက ခုႏွစ္တန္း ေက်ာင္းသားေလး ေက်ာ္ေဇာေဝ တစ္ေယက္ ေက်ာင္းပိတ္ပစ္လိုက္လို႔ အထူးအံ့အားသင့္ေနတယ္။ အိမ္နီးပါးခ်င္း ဆရာမ ေဒၚဖြားဦးကို ေမးၾကည့္တယ္။ အဂၤလိပ္အစိုးရ ရန္ကုန္က ထြက္ေျပးသြားျပီ၊ ဂ်ပန္စစ္တပ္ဝင္လာျပီလို႔ ေျပာတယ္။ ညေနရံုးက ျပန္လာတဲ့ ဖခင္ၾကီး ကိုေမးေတာ့၊ တိုင္းျပည္ကို အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ အစိုးရ မရိွေတာ့ဘူး၊ တိုင္းျပည္ပ်က္ျပီ။ ငါရို႕လည္း ဘယ္ေျပးရမလဲ မသိဘူးလို႔ ေျပာတယ္။ အသက္ ၁၃ ႏွစ္သာရိွေသးတဲ့ ေက်ာ္ေဇာေဝတစ္ေယာက္ ေၾကာက္ၾကီးသံဖက္ က်ေနေလေတာ့တယ္။ အဂၤလိပ္ စစ္တပ္ပ်က္လို႔ ထြက္ေျပးလာတဲ့ ရာဇပုတ္ ကုလားစစ္သားေတြ ေစ်းနားမွာေရာက္ေနတယ္ ၾကားလို႔ ေျပးသြားၾကည့္တယ္။ ရာဇပုတ္စစ္သားဆိုတာ ကာကီေခါင္းေပါင္းၾကီး ေပါင္းျပီး ကာကီ ယူနီေဖာင္းနဲ႕ ရိုင္ဖယ္ေသနတ္ လြယ္လို႔ျမင္ရတယ္။ ေမာင္ေတာမွာ မၾကာခဏ ျမင္ရတဲ့ ကရင္စစ္ပုလိပ္ေတြက ဦးထုပ္ေဆာင္းတယ္။ ရာဇာပုတ္ေတြက ေခါင္းေပါင္း ေပါင္းတယ္။ ဒါပဲကြာတာပါ။ ယင္းအခ်ိန္ကစျပီး ေက်ာ္ေဇာေဝ စိတ္ထဲမွာ စစ္သား လုပ္ခ်င္စိတ္ ေပါက္ေနေတာ့တယ္။

သတင္းေတြကလည္း အမ်ိဳးမ်ိဳးၾကားေနရတယ္။ ေနာက္တစ္ေန႔ ေမာင္ေတာအနီးက ရခိုင္ရြာကလူေတြ ေမာင္ေတာကို ေျပးလာၾကတယ္။ ေမာင္ေတာက ၁၂ မိုင္ေဝးတဲ့ အိမ္ေျခ တစ္ရာေက်ာ္၊ လူဦးေရ သံုးရာေက်ာ္ရိွတဲ့ အလယ္သံေက်ာ္ရြာၾကီး ပ်က္စီးသြားျပီ။ အလယ္သံေက်ာ္ရြာမွာ တာဝန္က်ေနတဲ့ ရဲအုပ္ႏွစ္ေယာက္၊ ရဲသား ၁၈ ေယာက္၊ အင္အား၂၀ ရိွတဲ့ ရဲကင္းကို လူမ်ိဳးျခား ကုလားေတြက ထမင္းေကြ်းျပီး သတ္ပစ္လိုက္တယ္။ ရြာသားအနည္းငယ္သာ လြတ္လာတယ္။ ေမာင္ေတာျမိဳ႕ထဲကို လူမ်ိဳးျခားကုလားေတြ လံုးဝမလာေတာ့ဘူး၊ ျမိဳ႕အျပင္ကိုလည္း ရခိုင္ေတြ မသြားရဲေတာ့ဘူး။ ေမာင္ေတာ-ဘူးသီးေတာင္ ကားလမ္းလည္း အဆက္ျပတ္သြြားျပီ။

ရီႊ-ရီႊ-ရႊီ ဝီစီမႈတ္သံဆက္တိုက္ ၾကားေနရတယ္။ ေမာင္ေတာတစ္ျမိဳ႕လံုး ေယာက်္ားၾကီး၊ ငယ္မွန္သမွ် ရရာလက္နက္ကိုင္ျပီး ေရာက္လာၾကတယ္။ ေမာင္ေတာေခ်ာင္းထဲမွာ ဆိုက္ထားတဲ့ ဝါးေဖာင္ ဝါးအားလံုး၊ ဝါးခြ်န္ျဖစ္သြားတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝမွာလည္း သူအရပ္ထက္ ရွည္တဲ့ ဝါးခြ်န္ကို ကိုင္ျပီး ဝီစီမႈတ္ရာကို ေရာက္လာတယ္။ အေဝးကို ၾကည့္လိုက္ေတာ့ လူမ်ိဳးျခား ကုလားေတြ ေမာင္းတီးျပီး လူစုေနၾကတယ္။ ရခိုင္ပုလိပ္၊ ကရင္စစ္ပုလိပ္ေတြကလည္း ရခိုင္ဘက္မွ ပါလာၾကတယ္။ အေရးၾကံဳက အားကိုးရတဲ့ ဗုဒၶဘာသာ ဆရာေတာ္ၾကီးေတြ ေရွ႕ ကေနျပီး ေစာင့္ေရွာက္ေပးၾကတယ္။ ဆရာေတာ္ၾကီး တစ္ပါး မန္းမႈတ္ေပးတဲ့ ထံုးမန္းကို ထိပ္မွာ(က) ရင္ညြန္႔မွာ(သ) ခ်က္မွာ(ဝ)ဝိုင္းျပီး ဆရာေတာ္ၾကီးေနာက္က ရပ္ေနၾကတယ္။ ထံုးမန္းကြင္းထားသူကို က်ည္ဆံမထိ၊ မေပါက္ႏိုင္လို႔ ေျပာတယ္။ ထံုးမန္းကြင္းထားလို႔ ေက်ာ္ေဇာေဝတစ္ေယာက္ ေၾကာက္ရမွန္း မသိေတာ့ဘူး။ ေမာင္ေတာ ျမိဳ႕ပိုင္ၾကီး မစၥတာ မင့္သ္၊ လူမ်ိဳးျခား ကုလားေတြဘက္ သြားလိုက္၊ ေတာင္းပန္လိုက္၊ ရခုိင္ေတြဘက္ လာလိုက္ ေတာင္းပန္လိုက္၊ အဂၤလိပ္ ကျပားျမိဳ႕ပိုင္ၾကီးေတာင္းပန္လို႔ လူမ်ိဳးျခား ကုလားေတြ မလာတာနဲ႕ တိုက္ပဲြ မျဖစ္ေတာ့ဘူး။ ညမိုးခ်ဳပ္မွ အိမ္ေရာက္သြားတယ္။ ဗိုက္ဆာဆာနဲ႕ မိခင္ၾကီးခ်က္ထားတဲ့ ညေနစာ ပုဇြန္ျပားေျခာက္ဟင္းနဲ႕ စားလို႔ေကာင္းလိုက္တာ၊ ခုထိသတိရေန တုန္းပဲ။

ေနာက္တစ္ေန႔ ေစာေစာ သတင္းထြက္လာတယ္။ စက္ရွင္မင္းၾကီး ဦးေအာင္သာေက်ာ္ အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္ တစ္ေယာက္နဲ႔ နီေပါစစ္သား ၅၀ ေက်ာ္ေရာက္ေနတယ္။ ဘူးသီးေတာင္ကို သြားမယ္။ ဘုရားၾကီးကြင္းျပင္မွာ စုၾကပါ။ ေက်ာ္ေဇေဝတို႔ မိသားစု၊ ဖခင္ၾကီး၊ မိခင္ၾကီး၊ မမၾကီးနဲ႕ ညီငယ္ ေပါင္း ၅ ဦး၊ မိမိတို႔ကိုယ္စီ ႏိုင္သမွ်ပစၥည္းေတြ ထမ္းျပီး ဘုရားၾကီးကြင္းျပင္ကို ေရာက္လာပါတယ္။ အား မ်ားလိုက္တဲ့ လူအုပ္ၾကီး၊ ဘယ္အခ်ိန္ကပင္ ေရာက္ေနလဲမသိဘူး။ ဘုရားၾကီးကြင္းျပင္တစ္ခုလံုး ျပည့္ၾကပ္ေနတယ္။ လမ္းမေလွ်ာက္ႏိုင္လို႔ တဲြေခၚလာသူ။ တဲြေခၚမည့္သူ မရိွလို႔ ငိုေနသူ၊ ေနမေကာင္းျဖစ္ေနသူ၊ ၾကြက္ၾကြက္ဆူညံေနတယ္။ တေယာက္ကို တေယာက္ မကူညီႏိုင္။ တိုင္းျပည္ပ်က္တယ္ ဆိုတာဒါေပါ့။ ေၾကာက္ဖို႔ေကာင္းလိုက္တာ။

စက္ရွင္မင္းၾကီး ဦးေအာင္သာေက်ာ္ အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္နဲ႕ နီေပါစစ္သားေတြ ေရာက္လာတယ္။ ေမာင္ေတာ ျမိဳ႕ခံ လူၾကီးေတြလည္း ပါတယ္။ စက္ရွင္ မင္းၾကီး ဦးေအာင္သာေက်ာ္ဆိုတာ အဂၤလိပ္လို ေဘာင္းဘီ အတိုဝတ္ထားတယ္။ အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္ထက္ အရပ္ရွည္တယ္။ နီေပါစစ္သားဆိုတာ ျမင္ေနက် ကရင္စစ္ပုလိပ္လုိပါဘဲ။ ေႏြရာသီ ကဆုန္လ တမနက္လုံုး သာသာယာယာ ရိွေနတယ္။ ျဗဳန္းဆို ရာသီဥတုေျပာင္းလဲသြားၿပီး၊ ေကာင္းကင္တစ္ခုလံုး မိႈင္းေ၀ၿပီး မိုးတစ္ဖြဲဖြဲက်လာတယ္။ ဒီလူအုပ္ၾကီးနဲ႕ (၁၆) မိုင္ေ၀းတဲ့ ဘူးသီးေတာင္ကို ဘယ္လိုသြားမလဲ၊ အားလံုးဒုကၡေရာက္ကုန္မယ္။ ဘူးသီးေတာင္ကို မသြားေတာ့ဘူး။ ကိုယ့္အိမ္ျပန္ၾကမယ္။ လူၾကီးေတြဆံုးျဖတ္လိုက္ၿပီ။ ေက်ာ္ေဇေ၀တို႕ အိမ္ျပန္ေရာက္ေတာ့ မိုးဖြဲဖြဲမက်ေတာ့ဘူး။ ရာသီဥတုသာယာသြားၿပီ၊ မိခင္ၾကီးနဲ႕ မမၾကီးတို႕ခ်က္ေပးတ့ နံနက္စာထမင္းစားေနတုန္း၊ ကယုေခ်ာင္း ကိုသြားမယ္။ သေဘၤာဆိပ္ကို ဆင္းလာၾကပါဆိုတာနဲ႕ ကမန္းကတန္း သေဘၤာဆိပ္ကို ဆင္းၾကတယ္။ ဘူးသီးေတာင္ကို သြားခါ သယ္သြားတဲ့ ပစၥည္းေတြေတာင္မပါလာဘူး။ တစ္ရက္၊ ႏွစ္ရက္ေနရင္ ျပန္လာမယ္လို႕ထင္ေနတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေ၀တို႕ ဆင္းလာေတာ့ လူျပည့္ၾကပ္ေနၿပီ။ သေဘၤာဆိပ္ကို မကပ္ႏိုင္ဘူး။ ဗိုလ္တဲေရွ႕ကြင္းျပင္မွာပဲ ေစာင့္ေနတယ္။ ဒီလိုေစာင့္ေနတုန္း ဖခင္ၾကီးကို ရံုးကေခၚလာတယ္။ ဖခင္ၾကီးက ေငြတိုက္ရံုး ၀န္ထမ္းတစ္ေယာက္ပဲ။ ေနာက္မွသိရတာက ေမာင္ေတာေငြတိုက္က ေငြ (၃၆) သိန္းကို သေဘၤာေပၚ ေျပာင္းရာမွာ ေစာင့္ၾကည့္လိုက္ဖို႕ေခၚသြားတယ္။ ဖခင္ၾကီး ညေန(၅)နာရီေလာက္မွ ျပန္ေရာက္လာတာ္။

ေမာင္ေတာက ကယုေခ်ာင္းကို အာရ္ကန္ႏွစ္ဆင့္ကူးတို႕ သေဘၤာတစ္စင္း၊ ကယုေခ်ာင္း၊ ျမစ္နားရြာေတြက ရခိုင္ အမ်ိဳးသားေလာင္းေလွၾကီးေတြနဲ႕ တစ္ေန႕လံုး ပို႕ေပးၾကတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေ၀တို႕ သေဘၤာေပၚကိုတက္ရခ်ိန္ ည (၁၂) နာရီ ေက်ာ္ေနၿပီ။ သေဘၤာေပၚတက္ရာမွာ နီေပါ စစ္သားေတြ ေစာင့္ေပးတယ္။ သိပ္စည္းကမ္းရိွတယ္။ လုမတက္ရဘူး၊ အာရ္ကန္သေဘၤာမွ တစ္ခါ နတ္ျမစ္လယ္မွ ရပ္ထားတဲ့ စစ္တေကာင္း သေဘၤာၾကီးေပၚ တက္ရတယ္။ စစ္တေကာင္း သေဘၤာၾကီးနဲ႕ ကယုေခ်ာင္းကို ပို႔ေပးတယ္။ ကယုေခ်ာင္းေရာက္ေတာ့ နံနက္ ၄ နာရီ ထိုးေနျပီ၊ ေဆြမ်ိဳးအိမ္ တစ္အိမ္မွာ ေခတၱေနလိုက္ၾကတယ္။ ေမာင္ေတာတစ္ျမိဳ႕လံုးကို ေနာက္ေန႔တစ္မနက္နဲ႕ အျပီးေျပာင္းလိုက္တယ္။ ယင္းအခ်ိန္က ကယုေခ်ာင္းမွာ ေသာ္ဒလီ ဦးေက်ာ္ျမဦးတို႔ အာဏာအရိွဆံုးေပါ့။ ေက်ာ္ေဇာေဝတို႔က ကယုေခ်ာင္းေရာက္လို႔ ႏွစ္ရက္ အၾကာမွာ စက္ရွင္မင္းၾကီး ဦးေအာင္သာေက်ာ္ရဲ႕ သားမယားနဲ႕ ေဆြမ်ိဳးေတြက ကယုေခ်ာင္းကို ေရာက္လာၾကတယ္။ ေမာင္ေတာသား လူငယ္တခ်ိဳ႕လည္း ပါလာတယ္။ ဦးေအာင္သာေက်ာ္ကိုယ္တိုင္ ဘူးသီးေတာင္ကို အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္၊ နီေပါ စစ္သားေတြနဲ႕ သြားျပီး ေခၚယူလာတာ၊ ဘူးသီးေတာင္ျမိဳ႕ကေတာ့ မပ်က္ေသးဘူး၊ ေမာင္ေတာတစ္ျမိဳ႕နယ္လံုးက ရခိုင္လူမ်ိဳး ေျခာက္ေထာင္ေလာက္္ ကယုေခ်ာင္းမွာ ျဖန္႔ျပီးေနၾကတယ္။ လူျပြတ္သိပ္ေနတယ္။ မၾကာဘူး၊ မုိးက်လာျပီ၊ ေရမကူ၊ မိုးမကူ၊ ဝမ္းေရာဂါျဖစ္လို႔ ေသလိုက္တာ ေသာက္ေသာက္လဲပဲ။ တစ္ခ်ိဳ႕အိမ္မွာ တစ္အိမ္လံုး တစ္ေယာက္ျပီး တစ္ေယာက္ ေသလို႔၊ အေလာင္းျမွဳပ္မဲ့သူေတာင္ မရိွဘူး။ ေသာ္ဒလီ ဦးေက်ာ္ျမဦးတို႔ကပဲ အစစကူညီ ေပးတယ္။ မိုးအကုန္ တန္ေဆာင္မုန္းလမွာ ကယုေခ်ာင္းကို ဦးေအာင္သာေက်ာ္ တစ္ေခါက္ေရာက္လာျပန္တယ္။ အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္ လက္ဖ္တင္နင္ေတလာလည္း ကပၸတိန္ဗိုလ္ၾကီး ေတလာအျဖစ္ ရာထူးတိုးျပီး ပါလာတယ္။ ေမာင္ေတာသားေတြက ကယုေခ်ာင္းမွာ အတိဒုကၡ ေရာက္ေနၾကျပီ။

အဂၤလိပ္အစိုးရမင္းက စစ္နဲ႕ေဝးရာ အေနာက္ဘဂၤလား တစ္ေနရာမွာ ရြာခ်ေပးထားတယ္။ ေကြ်းေမြးေစာင့္ေရွာက္ထားမယ္၊ လိုက္လာၾကပါလို႔ေခၚတယ္။ တခ်ိဳ႕က လိုက္မယ္၊ တခ်ိဳ႕က မလိုက္ဘူး၊ တစ္ေဘာင္တစ္ခုေပၚလာတယ္၊ အေနာက္သြား ကြ်န္ရွာ၊ အေရွ႕သြား ဓါးစာ၊ မလိုက္ခ်င္သူေတြက ကြ်န္ခံဖို႔ေတာ့ မလိုက္ဘူး။ အေရွ႕ရခိုင္ျပည္ေဒသကိုပဲ သြားမယ္။ ဓါးစာခံလည္း ခံရေပါ့တဲ့။ စားစရာမရိွ၊ ေနစရာမရိွ၊ ေနစရာမရိွ၊ ဆင္းရဲသားလူ ႏွစ္ရာေလာက္ ပထမသုတ္မွာ ပါသြားတယ္။ တစ္ျဖတ္၊ တစ္ျဖတ္ ပါသြားတာ၊ ကယုေခ်ာင္းမွာ လူထက္ဝက္ေလာက္ ကုန္သြားျပီ၊ ေက်ာ္ေဇာေဝတို႔ ဖခင္ၾကီးလည္း လူၾကီးေတြနဲ႕တိုင္ပင္ျပီး စစ္နဲ႕ေဝးရာကို လိုက္သြားေတာ့မယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္လိုက္တယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝတို႔ မိသားစုနဲ႕အတူ လူတစ္ရာေက်ာ္ ကယုေခ်ာင္းရဲစခန္းေရွ႕ ကြင္းျပင္မွာ စုၾကတယ္။ လူအို၊ လူနာ၊ ကေလးေတြကို လူႏွစ္ေယာက္ထမ္းတဲ့ ဝါးထမ္းစင္နဲ႕ထမ္း ယူသြားတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝနဲ႕ ညီငယ္တို႔လည္း ကေလးေလးလို ေဘာင္းဘီတိုေလး ဝတ္ျပီး ထမ္းစင္ထဲ ဝင္ေနလိုက္တယ္။ ရခိုင္လူမ်ိဳး အထမ္းသားႏွစ္ေယာက္က ထမ္းတယ္။ ဖခင္ၾကီးတို႔ကေတာ့ ေျခလ်င္ေလွ်ာက္ရတယ္။ ကယုေခ်ာင္းက နံနက္ ၇ နာရီ စထြက္တယ္။ နီေပါစစ္သားဆယ္ေယာက္ အေစာင့္လုိက္ပါလာတယ္။ လမ္းထက္ဝက္ေလာက္မွာ ေက်ာ္ေဇာေဝ ထမ္းစင္ထဲမွ ထြက္လိုက္တယ္။ အေစာင့္ပါလာတဲ့ နီေပါ စစ္သားကို လက္ဟန္ေျခဟန္ နဲ႕ျပတယ္။ နီေပါ စစ္သားနားလည္တယ္။ ေသနတ္ထမ္းခ်င္တယ္လို႔ သိလို႔ သူလြယ္ထားတဲ့ ရိုင္ဖယ္ ေသနတ္ၾကီးကို ေပးတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝ တစ္ေယာက္ ရိုင္ဖယ္က သူ႔အရပ္ေလာက္ရိွတာကို ထမ္းျပီး နီေပါစစ္သားနဲ႕အတူ ဘဂၤလာ ပင္လယ္သဲေသာင္ျပင္မွာ လမ္းေလွ်ာက္ေနတာကို ဖခင္ၾကီးတို႔ၾကည့္ျပီး ရယ္လိုက္ၾကတာ တေသာေသာပဲ။ နံနက္စာ ဘယ္မွားစားတယ္ ဆိုတာ မမွတ္မိေတာ့ပါ ဘူး။ ညေန ၅ နာရီေလာက္မွာ စခန္းတစ္ခုကို ေရာက္တယ္။ မာထဘင္းဂါ စခန္းထင္တယ္။ ယင္းစခန္းမွာ ညစာစားျပီး အိပ္ရတယ္။ ေနာက္တစ္ေန႔ နံနက္ ေစာေစာကပင္ ဒီပင္လယ္သဲေသာင္ျပင္ လမ္းအတိုင္းပဲသြားၾကရတယ္။ ညေန ၅နာရီ ေလာက္မွာ နဝါခါလီ(ေခၚ) ရဲစူးစခန္းကို ေရာက္တယ္။ ေနာက္တစ္ေန႔ ညေန ၄ နာရီေလာက္မွာ (Cox Bazzar) (ေခၚ) ဖေလာင္းခ်ိတ္ျမိဳ႕ကို ေရာက္တယ္။ ဖေလာင္းခ်ိတ္ျမစ္ကမ္းနား ယာယီတဲ စခန္းမွာ ၇ ရက္ေနခဲ့တယ္။ ယင္းအခ်ိန္က ဖေလာင္းခ်ိတ္ျမိဳ႕မွာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားေတြနဲ႕ စည္ကားေနတယ္။ ဖခင္ၾကီးနဲ႕ ဖေလာင္းခ်ိတ္ျမိဳ႕ထဲကို သြားတယ္။ အဝတ္ထည့္ဖို႔ အရွည္သံုးေပရိွတဲ့ သံေသတၱာတစ္လံုးကို ေငြေလးက်ပ္နဲ႕ဝယ္ယူခဲ့တယ္။ အခုတိုင္ မမၾကီးတို႔အိမ္မွာ ရိွေသးတယ္။

စစ္တေကာင္း သေဘၤာၾကီးနဲ႕ ဖေလာင္းခ်ိတ္ျမိဳ႕က နံနက္ပိုင္းထြက္လာတယ္။ စစ္တေကာင္းျမိဳ႕ကို ညေန ၅ နာရီေလာက္ေရာက္တယ္။ စစ္တေကာင္းသေဘၤာဆိပ္မွာ သေဘၤာဆိုက္ေနတုန္း ေလယာဥ္ပ်ံတစ္စင္း ပ်ံဝဲလာတယ္။ သေဘၤာေပၚက စက္ေသနတ္နဲ႕ လိုက္ခ်ိန္ေနတာကို အသဲတယားယားနဲ႕ ၾကည့္ေနရတယ္။ ေနာက္မွသိရတာက စစ္တေကာင္းျမိဳ႕ေစာင့္ေလယာဥ္နဲ႕ သေဘၤာအေစာင့္တို႔ ေလ့က်င့္ေနတာပဲ။ စစ္တေကာင္း သေဘၤာဆိပ္မွာ ရခိုင္အမ်ိဳးသား ဝန္ေထာက္ ဦးထြန္းညိဳ ၾကိဳေနတယ္။ သိပ္ျပီး သေဘာေကာင္းတယ္။ အသံက်ယ္က်ယ္ၾကီးနဲ႕ ရယ္ေနတယ္။ အားကိုးရပါတယ္။ စစ္တေကာင္းမွာ ညစာေကြ်းျပီး အိမ္ေထာင္စု လူဦးေရ အလိုက္ ေငြေပးတယ္။ ဖခင္ၾကီးမွာလည္း မိသားစု ၅ ဦး အတြက္ ေငြရခဲ့တယ္။ စစ္တေကာင္းက ည ၇ နာရီ မီးရထားထြက္မယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝတစ္ေယာက္ စစ္တေကာင္းေရာက္မွ မီးရထားကို ျမင္ဖူးတယ္။ ျမင္ဖူးေတာင္ မကေသး စီးေနရျပီေလ။ မီးရထားစီးလို႔ ညသြားရတာ မျမင္မကန္းနဲ႕ တစ္မ်ိဳးပါပဲ။ ည ၁၂ နာရီ ေလာက္မွာ ျဗဟၼပုတၱရျမစ္ကို ေရာက္တယ္။ မီးရထားေပၚက ဆင္းရတယ္။ သေဘၤာေပၚတက္ျပီး ျမစ္တစ္ဘက္ကမ္းကို ကူးတယ္။ သေဘၤာေဘးႏွစ္ဘက္ ယက္မၾကီးနဲ႕ ယက္ျပီး ေရတိမ္မွာသြားတဲ့ သေဘၤာၾကီးပဲ။ တစ္ခါမွ် မျမင္ဖူးဘူး၊ ျမစ္တစ္ဘက္ကိုေရာက္ေတာ့ ေစာင့္ေနတဲ့ မီးရထားတစ္စီးေပၚ တက္တယ္။ မီးရထား တစ္ညလံုး၊ တစ္မနက္လံုး ခုတ္ေမာင္းေနတယ္။ မြန္းတည့္၁၂ နာရီေလာက္မွာ ဘူတာတစ္ခုမွာ နံနက္စာ ပဲဟင္းနဲ႕ ထမင္းေကြ်းတယ္။ ဗို္က္ဆာဆာနဲ႕စားလို႔ ေကာင္းလိုက္တာ နတ္သုဒၶါလို႔ေျပာၾကတယ္။ ယင္းေန႔ တစ္ေန႔လံုး တစ္ညလံုးခုတ္ေမာင္ျပီး ေနာက္တစ္ေန႔ နံနက္ ၇ နာရီ ေလာက္ ဒိုင္နာစပူျမိဳ႕ (Dinajpur)ကို ေရာက္တယ္။ ဘူတာအျပင္ဘက္မွာ ေစာင့္ေနတဲ့ကားၾကီးေတြနဲ႕ ၆ မိုင္ေဝးတဲ့ ရခိုင္ဗုဒၶဘာသာဒုကၡသည္ စခန္းရိွရာ နာစီပူစခန္းကို ပို႔ေပးတယ္။ နံနက္ ၉နာရီေလာက္ မွာ နာစီပူစခန္းကို ေခ်ာေမာ့စြာ ေရာက္ၾကတယ္။

နာစီပူစခန္းဆိုတာ ဒိုင္နာစပူျမိဳ႕ကလာတဲ့ ကားလမ္းတစ္ဘက္တစ္ခ်က္ မွာရိွတယ္။ လမ္းအေရွ႕ဘက္မွာ စခန္းအမွတ္ (၁) ဝါးခင္း၊ ထရံကာ၊ ေကာက္ရိုးကို တစ္ေပေလာက္ အထူမိုးထားတဲ့ အိပ္ခန္း ၈ ခန္းပါ တန္းလ်ား၊ အလံုးတစ္ရာေက်ာ္၊ လမ္းေနာက္ဘက္ စခန္းအမွတ္ (၂) မွာ တန္းလ်ား အလံုးရွစ္ဆယ္ေက်ာ္ရိွတယ္။ ရံုး၊ ရဲစခန္း၊ စာသင္ေက်ာင္း၊ ေဆးရံု၊ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္း အျပည့္အစံုရိွတယ္။ နာစီပူစခန္းကို အေရးပိုင္ ဦးေက်ာ္ခိုင္ (အိုင္စီအက္စ္) ကအုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ အဂၤလိပ္မလင္ ဝန္ေထာက္ၾကီး ဦးေက်ာ္ထြန္း၊ ေမာင္ေတာျမိဳ႕ပိုင္ကေလး ဦးဦးေက်ာ္ဇံတို႔က လက္ေထာက္ျဖစ္ၾကတယ္။ နာစီပူစခန္းမွာ (Ration Card) လို႔ေခၚတဲ့ ရိကၡာထုတ္ဖို႔ ကပ္ျပား ေပးထားတယ္။ ခုႏွစ္ရက္ တစ္ၾကိမ္ ရိကၡာထုတ္ရတယ္။ ဆန္၊ဆီ၊ ဆား၊ ငါးေျခာက္၊ ဆိတ္သား၊ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ ထင္း၊ ေရနံဆီ၊ အားလံုးေပးတယ္။ စခန္းတဘံုလံုး လူေပါင္း ေျခာက္ေထာင္ေက်ာ္ တယ္။ သံုးႏွစ္သံုးမိုး ေကြ်းထားတာ ေငြသံုးသိန္းပဲ ကုန္က်တယ္။ ေမာင္ေတာေငြတိုက္က ယူသြားတာက ေငြ ၃၆ သိန္း ဆိုေတာ့ အဂၤလိပ္အစိုးရ ေငြသိန္း ၃၀ ေက်ာ္ေတာင္ အျမတ္ထြက္တယ္လို႔ ေျပာၾကတယ္။ ဂ်ပန္ေခတ္က တစ္ေခတ္လံုး ေအးေအးခ်မ္းခ်မ္း ေနခဲ့ရတဲ့ နာစီပူ စခန္းကို ထင္းမေခြ၊ ေရမခတ္၊ ဒိုင္နာစပူ၊ နတ္အရပ္လို႔ ေျပာစမွတ္ျပဳၾကပါတယ္။ ဒိုင္နာစပူျမိဳ႕က ေျခာက္မိုင္ေဝးတဲ့ နာစီပူစခန္းမွာ တစ္ႏွစ္ေက်ာ္ ေနလာတဲ့အခ်ိန္၊ ေက်ာ္ေဇာေဝ တစ္ေယာက္ ၾကိဳးစားသင္လို႔ ၊ အဂၤလိပ္စာေတာ္ေတာ္တက္ေနျပီ၊ ဆရာဦးေရႊထြန္းဦး၊ ဆရာညိဳတို႔က အဂၤလိပ္စာသင္ျပတယ္။ primary တစ္လံုးကုန္သြားျပီ။ အသက္ကလည္း ၁၅ ႏွစ္ျပည့္လာျပီ၊ အဂၤလိပ္အစိုးရက အသက္ ၁၆ ႏွစ္ျပည့္ျပီး လူငယ္ ၁၀၉ ေယာက္ကို စစ္တပ္မွာသြင္းလိုက္တယ္။ စစ္သင္တန္းတက္ဖို႔ ပန္ဂ်ပ္ျပည္နယ္ အေနာက္ပိုင္း (Hoshiapur) ေဟာ္စီယာပူျမိဳ႕ကို ေခၚယူသြားတယ္။ စစ္သင္တန္းေျခာက္လတက္ျပီး သင္တန္းေအာင္လို႔ စစ္သားၾကီး ခုႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ ခြင့္ တစ္လစီနဲ႔ နာစီပူစခန္းကို ေရာက္လာၾကတယ္။ အစ္ကို စစ္သားၾကီးေတြကို ျမင္လို႔ ေက်ာ္ေဇာေဝ တစ္ေယာက္ ဘယ္ေလာက္ စစ္တပ္ထဲဝင္ခ်င္တယ္ဆိုတာ ေျပာမျပႏိုင္ ျဖစ္ေနတယ္။ အသက္ကမမွီေတာ့ အနားမကပ္ႏိုင္ဘူး။ ေနာက္တစ္ျဖတ္က်န္ရစ္တဲ့ စစ္သားၾကီး သံုးဆယ္ေက်ာ္ ေရာက္လာတယ္။ သူတို႔နဲ႔အတူ ဆူပီဒါ ဗိုလ္ၾကီး ေဂၚရခါးလူမ်ိဳးတစ္ေယာက္လည္း ပါတယ္။ နာစီပူ စခန္းမွာ စစ္ေရးျပၾကတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝ တို႔ ကေလးေတြ ကံေကာင္းတယ္လို႔ ေျပာရမလား မသိဘူး။ B.R.C တပ္ရင္းမွဴးၾကီး Colonel E.D.Mc Carthy ဗိုလ္မွဴးၾကီး မကာသီကိုယ္တိုင္ နာစီပူစခန္းကို ေရာက္လာတယ္။ Boys Coy ကေလးတပ္ခဲြအတြက္ အသက္ ၁၅ ႏွစ္ျပည့္ ရခုိင္ကေလး ၄၅ ေယာက္ကို စစ္ထဲသြင္းလိုက္တယ္။

၁၉၄၄ ခုႏွစ္၊ ဧျပီလ ၁ ရက္ ညေန ၃ နာရီ ကေလးစစ္သားေတြနဲ႔ ခြင့္ေစ့လို႔ တပ္ရင္းျပန္တဲ့ စစ္သားၾကီး ေတြ နာစီပူစခန္းက ထြက္ၾကတယ္။ ေရွ႕ ဆံုးက စစ္သားၾကီးေတြ ႏွစ္ေယာက္တစ္တဲြ တန္းစီးလို႔၊ ေနာ္က ကေလးစစ္သား ေလးဆယ့္ငါးေယာက္၊ နာစီပူစခန္းတစ္ခုလံုး လူအုပ္ၾကီး ထြက္ၾကည့္ေနၾကတယ္။ မိဘေဆြမ်ိဳးေတြက လက္ျပေနတယ္။ တခ်ိဳ႕ကလည္း မ်က္ရည္က်ေန ၾကတယ္။ မွတ္မိေသးတယ္၊ ေက်ာ္ေဇာေဝရဲ႕ အေမ၊ အသက္ ၇၀ ေက်ာ္ အေဘာင္ရွင္ေျပးလာတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝနားရြက္ ေပၚမွာ ပန္းလိုပန္လိုက္တဲ့ အေဘာင္ရွင္ရဲ႕ ထမီစ၊ ေက်ာ္ေဇာေဝ သိမ္းထားလိုက္တယ္။ ဒိုင္နာစပူျမိဳ႕က ည ၇ နာရီ မီးရထားနဲ႕ ထြက္ရတယ္။ မီးရထားတစ္စီးလံုး စစ္သားေတြပဲ။ ေက်ာ္ေဇာေဝ တို႔အတဲြမွာ အစ္ကို စစ္သားၾကီး ေမာင္ျမထြန္းပါတယ္။ အေနာက္ ဘဂၤလားျပည္ ဒိုင္နာစပူ ျမိဳ႕က အေနာက္ ပန္ဂ်ပ္ျပည္ ေဟာ္စီယာပူ (Hoshiapur) ျမိဳ႕အထိ ၂ ေန႔ ၂ ရက္သြားရတယ္။ ေဟာ္စီယာပူျမိဳ႕ဆိုတာ ဂ်လန္ဒါ (Jullendar) ခရိုင္မွာ ရိွတယ္။ မုတ္ဆိတ္ေမႊး၊ ပသိုင္းေမႊးဖြားဖြား နဲ႕ ေခါင္းေပါင္းၾကီး ေပါင္းထားတဲ့ ပန္ခ်ာပီ (ေခၚ) Sikh လူမ်ိဳးေတြ တိုင္းျပည္ေပါ့။ ေဟာ္စီယာပူျမိဳ႕က ၃ မိုင္ေဝးတဲ့ သရက္ဥယ်ာဥ္မွာ (B.R.C) Burma Regimental Centre, Burma Army ဗမာ့တပ္မေတာ္နဲ႔ Burma Police ဗမာ့ရဲတပ္ဖဲြ႔တို႔ကို စခန္းခ်ထားတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝ တို႔ ကေလးတပ္သား ၄၅ ေယာက္ကို ကေလးတပ္ခဲြ (Boys Coy) မွာ ထားတယ္။ ရခိုင္ကေလး ၄၅ ေယာက္နဲ႕ အတူ ေဂၚရခါးကေလး ၄၅ေယာက္လည္း ကေလးတပ္ခဲြမွာ သင္တန္းတက္တယ္။ ရခုိင္ကေလး တပ္သား ၄၅ ေယာက္ကို တပ္စု ၅ စု ခဲြျပီး သင္တန္းေပးတယ္။ သင္တန္းဆရာေတြ ကေတာ့ ပန္ခ်ာပီဆရာ ၅ေယာက္နဲ႕ ရခိုင္ဆရာ ၆ ေယာက္ျဖစ္တယ္။ ေဂၚရခါးကေလးစစ္သား ေတြကို ေဂၚရခါးက ေမာ္နီလူမ်ိဳးဆရာ ေတြကသင္တန္းေပးတယ္။ ရခိုင္ဆရာ ၆ ေယာက္ကေတာ့ ဆရာ ေမာင္ဦးေက်ာ္၊ ဆရာဦးသာဇံ၊ ဆရာဦးေက်ာ္လွ၊ ဆရာစံလွျဖဴ၊ ဆရာထြန္းစိန္ေအာင္နဲ႕ ဆရာေမာင္သာဇံတို႔ ျဖစ္တယ္။ ခုထိ အသက္ရွင္ေနတုန္းကေတာ့ ဗိုလ္ၾကီး ဦးေမာင္ဦးေက်ာ္၊ ဆရာၾကီး ဦးသာဇံနဲ႔ ဆရာၾကီး ထြန္းစိန္ေအာင္၊ အျငိမ္းစားေတြပါပဲ။ ေနာက္အရာၾကီး သံုးေယာက္ကေတာ့ ကြယ္လြန္ကုန္ပါျပီ။ ေက်ာ္ေဇာေဝတို႔ ကေလးတပ္ခဲြမွာ ဝါးရင္းတုတ္ကို ေသနတ္လုိ ထမ္းျပီး သင္တန္းဆင္းရတယ္။ ဝါးရင္းတုတ္ထမ္းျပီး အျမန္ေလွ်ာက္၊ အေႏွးေလွ်ာက္၊ ေသနတ္ထမ္း သံုးလသင္ျပီးမွ ရိုင္ဖယ္ေသနတ္ကိုင္ခြင့္ ရတယ္။ ကေလးစစ္သား တစ္လေငြ ၁၀ိ-ရတယ္။ လူၾကီး စစ္သားေတြ ၁၈ိ-ျဖစ္တယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝရဲ႕ ပထမဆံုးရတဲ့ လစာေငြ ၁၀ိ-ထဲက ေငြ၅ိ-ကို ဖခင္ၾကီးဆီပို႔ လိုက္တယ္။ ဦးဦးဖ်ားဖ်ားရတဲ့ လစာေပါ့။ ေက်ာ္ေဇာေဝက ေငြ ၅ိ-ကိုသာသံုးတယ္။ ယင္းအခ်ိန္က ေငြ ၅ိ-ကို တစ္လသံုးေလာက္ပါတယ္။ ေငြတစ္က်ပ္မွာ ျပား ၆၄ ျပား။ လက္ဖက္ရည္ တစ္ခြက္ ၂ ျပားဆိုေတာ့ လက္ဖက္ရည္ ၃၂ ခြက္ ရတာေပါ့။ တစ္ေန႔ တစ္ခြက္ေသာက္ရင္ တစ္လနဲ႔ ႏွစ္ရက္ေတာင္ ေသာက္ရတာပဲ။ ကေလးတပ္ခဲြကို ခ်င္းအမ်ိဳးသား ဂ်မဒါ ဗိုလ္ၾကီးေမာင္ခါး အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ စစ္ေရး သင္တန္း တစ္မနက္ေပးျပီး တစ္ေန႔လံုး အဂၤလိပ္စာ၊ ရိုမန္အူရဒူ (ေခၚ) အဂၤလိပ္စာလံုးနဲ႕ ကုလားစကားေျပာ သင္ရတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝ၊ အဂၤလိပ္စကားေျပာ တတ္တဲ့ ေဂၚရခါး ကေလးတပ္သားေတြနဲ႔ အဂၤလိပ္လိုေျပာတတ္ေနျပီ။ ကုလားရုပ္ရွင္ကိုလည္း လံုးေစ့ပါတ္ေစ့ နားလည္ေနျပီ။ အူရဒူ စကားေကာင္းေကာင္း ေျပာတတ္က အိႏၵိယျပည္ တစ္ျပည္လံုး ခရီးသြားလို႔ အခက္အခဲ မရိွဘူး။ ကေလးတပ္ခဲြမွာ တစ္ႏွစ္သင္တန္း တက္ရာမွာ အလံကိုင္ျပီး ဆက္သြယ္ေရး အခ်က္ျပတာလည္း သင္ခဲ့ရတယ္။ ကေလးတပ္ခဲြမွာ တစ္ႏွစ္ ေနတယ္။ အသက္ကလည္း ၁၆ ႏွစ္ျပည့္တယ္။ လူၾကီးစစ္သားျဖစ္လာတယ္။ လစာ ၁၈ိ- ရတယ္။ လူၾကီးစစ္သား ဘဝနဲ႕ ႏွစ္လသာ ေနခဲ့ရတယ္။ တပ္ၾကပ္ၾကီး စာေရး စာေမးပဲြဝင္ေျဖလိုက္တာ ေအာင္လို႔ တပ္ၾကပ္ၾကီး စာေရးရာထူးရသြားတယ္။ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လမွာ တပ္ၾကပ္ၾကီး စာေရးျဖစ္တယ္။ လစာလည္း တစ္လ ၆၅ိ- ရတယ္။ တပ္ရင္းမွဴးရံုးကို ေျပာင္းရတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝကို ကုလားေတြက ဟာဗီဒါၾကီး၊ လို႔ေခၚတယ္။ ရာထူး အေခၚအေဝၚေတြက ကုလားလို (Havildar Clerk) ဟာဗီဒါ စာေရး ေခၚတယ္။ လစာ တစ္လ ၆၅ိ- သံုးလို႔ မကုန္ဘူး။ ဖခင္ၾကီးဆီ တစ္လ ၄၀ိ- စီပို႔ေပးတယ္။ မွတ္တမ္းရံုး ေငြစာရင္း ဌာနက (Family allotment) အေနနဲ႔ အစိုးရကိုယ္တိုင္ လစာက ျဖတ္ျပီး ပို႔ေပးတယ္။ ဂ်ပန္ လက္နက္ခ်လိုက္ျပီ၊ ဒုတိယကမၻာစစ္ျပီးဆံုးသြားျပီ။ ျမန္မာျပည္ကို အဂၤလိပ္စစ္တပ္က ျပန္လည္ သိမ္းပိုက္လုိက္ျပီ။ အရပ္ဘက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစေနျပီ။ ျမန္မာလူမ်ိဳး ေမဂ်ာဂ်င္နရယ္ ေအာင္ဆန္း ဗိုလ္ခ်ဳပ္တစ္ေယာက္လည္း ေပၚေနျပီ။ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္၊ ေႏြဦးရာသီကာလ တစ္ေန႔မွာ (B.R.C) ရံုးခ်ဳပ္နဲ႕ လက္ေအာက္ခံတပ္ရင္း အားလံုးျမန္မာျပည္ကို ေျပာင္းရတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝတို႔ ပန္ဂ်ပ္ျပည္ ေဟာ္စီယာပူျမိဳ႕က ည ၇ နာရီ ရထားနဲ႕ထြက္လာတယ္။ ႏွစ္ေန႔နဲ႔ ႏွစ္ရက္ၾကာမွ ဘဂၤလားျပည္ ကာလကတၱားျမိဳ႕ကို ေရာက္တယ္။ ကာလကတၱားျမိဳ႕မွာ ၂ ရက္ေနခဲ့တယ္။ ဘယ္ကိုမွ မသြားခဲ့ရဘူး။ အလြန္တရားၾကီးမားလွတဲ့ သေဘၤာေအာက္ဆံုး ထပ္ေရထဲမွာထားတယ္။ တစ္ေန႔တစ္ခါသာ အေပၚကုန္ပတ္ကို တက္ရတယ္။ ကမ္းမျမင္ လမ္းမျမင္နဲ႕ သေဘၤာေခါင္းထဲ မွာ ႏွစ္ေန႔နဲ႔ ႏွစ္ရက္ၾကာျပီးမွ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ကို ေရာက္တယ္။ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ကို တစ္ခါမွ မေရာက္ဘူးတဲ့ ေက်ာ္ေဇာေဝ နံနက္ေစာေစာ သေဘၤာေပၚက ျမင္ရတဲ့ ေရႊေရာင္တဝင္းဝင္းနဲ႕ ေရႊတိဂံုေစတီေတာ္ာၾကီးကို လက္အုပ္ခ်ီျပီး ရိွခိုးလိုက္တယ္။ သေဘၤာေပၚက ဆင္းလာတဲ့အခါ ေဘာင္းဘီ အစုတ္အျပတ္ေတြနဲ႕ ဂ်ပန္စစ္သားေတြကို ပထမဆံုးျမင္ဘူးတယ္။ ဂ်ပန္စစ္သားေတြ ေက်ာ္ေဇာေဝကို အေလးျပဳျပီး “ဘိရူးမား”လို႔ေျပာတယ္။ နံနက္ ၈နာရီမွာ ဆူးေလဘုရားလမ္းတေလွ်ာက္ ေဂၚယာကုန္းအထိ တပ္ရင္းတစ္ခုလံုး ေျခလ်င္ေလွ်ာက္ရတယ္။ ေရွ႕ဆံုးမွာ ႏွဲပိုက္ဘင္ခရာအဖဲြ႕က ဦးေဆာင္တယ္။ ေနာက္က ကေလးတပ္ခဲြ၊ ေနာက္ဆက္ျပီး ေလ့က်င့္ေရးတပ္ စစ္သားၾကီးေတြ၊ ေနာက္ဆံုးက ေက်ာ္ေဇာေဝတို႔ တပ္ရင္း၊ ရံုးခ်ဳပ္တပ္ဖဲြ႔၊ ဘယ္ညာမွန္မွန္ စီတန္းေလွ်ာက္ၾကတယ္။ လမ္းတစ္ေလွ်ာက္ ၾကည့္ရႈေနၾကတဲ့ ျမန္မာလူမ်ိဳးေတြက ဟာ- အားလံုး ကုလားစစ္သားေတြပါလားလို႔ ေျပာတာၾကားရတယ္။ ေနာက္ဆံုးမွာ လက္ေမာင္းမွာ သံုးရစ္နဲ႕ ေက်ာ္ေဇာေဝ ကိုျမင္ေတာ့ ေဟာ ဟိုမွာ ဗမာတစ္ေယာက္ပါတယ္လို႔ ေျပာျပီး လက္ျပၾကတယ္။ ေက်ာ္ေဇာေဝလည္း ရယ္ျပီးလက္ျပလိုက္တယ္။ ေဂၚယာကုန္းမွာ သံုးရက္ေနခဲ့တယ္။ ေရႊတိဂံုေစတီေတာ္ၾကီးကို ႏွစ္ရက္သြားဖူးတယ္။ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ကေန အမိုးအကာမရိွတဲ့ ရထားတဲြနဲ႕ မႏၱေလးကို ပို႔ေပးတယ္။ မႏၱေလးက ကားၾကီးေတြနဲ႕ ေမျမိဳ႕(ျပင္ဦးလြင္)ကို ပို႔တယ္။ ေမျမိဳ႕မွာပဲ တပ္ရင္း တစ္ခုလံုး စခန္းခ်ေနလိုက္ၾကတယ္။

ေမာင္ေတာေက်ာ္(၁၆-၁-၉၈)
ရခို္င္မဂၢဇင္း(၂၇) ၂၀၀၆ ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလ မွ ကူးယူေဖာ္ျပသည္။
From the Narinjara.

Exchange Rate in Myanmar ( ေရႊေစ်း၊ ေငြေစ်း၊ ျမန္မာ့ေစ်း )

ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္းမွာ တေန႕တာ လည္ပတ္ေနတဲ့ ေရႊေစ်း၊ ေငြေစ်း အျပင္ ကမာၻ႕ေရႊေစ်း၊ တို႕ကို Gtalk တြင္ Bolt တစ္ခုအျဖစ္ ထည့္သြင္းၾကည့္ရွဳႏိုင္ပါၿပီ။

Gtalk တြင္ Add လုပ္ထားရမည့္ Bolt Address မွာ - ( myanmar.exchange@gmail.com ) ျဖစ္ပါတယ္။ မၾကာေသာ အခ်ိန္အတြင္းမွာဘဲ Accepted ျဖစ္သြားပါမယ္။

Myanmar.Exchange Bolt တြင္ ဤသို႕ေမးျမန္းႏိုင္ပါသည္။



" FEC " လို႕ ရိုက္ထည့္ပါက ရန္ကုန္ေစ်းကြက္အတြင္းရွိ FEC ဝယ္ေစ်း၊ ေရာင္းေစ်း ေတြကို ေဖာ္ျပေပးမွာပါ။

" USD " လို႕ ရိုက္ထည့္ပါက ရန္ကုန္ေစ်းကြက္အတြင္းရွိ US Dollar ဝယ္ေစ်း၊ ေရာင္းေစ်း ေတြကို ေဖာ္ျပေပးမွာပါ။

" SGD " လို႕ ရိုက္ထည့္ပါက ရန္ကုန္ေစ်းကြက္အတြင္းရွိ Singapore Dollar ဝယ္ေစ်း၊ ေရာင္းေစ်း ေတြကို ေဖာ္ျပေပးမွာပါ။

" exchange " လို႕ ရိုက္ထည့္ပါက ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္းရွိ ( FEC, USD, SGD, CNY, INR, THB, MYR ) စသည္တို႕၏ တေန႕တာ Exchange Rate ေတြကို ျမန္မာ က်ပ္ေငြျဖင့္ ေဖာ္ျပေပးမွာပါ။

" World Dollar " လို႕ ရိုက္ထည့္ပါက ကမာၻ႕ေဒၚလာေစ်းကြက္တြင္ ျဖစ္ေပၚေနသည့္ Exchange Rate ကို ေဖာ္ျပေပးမွာပါ။

" Gold " လို႕ ရိုက္ထည့္ပါက ရန္ကုန္ ေရႊေစ်း၊ မႏၲေလး ေရႊေစ်း၊ ကမာၻ႕ ေရႊေစ်း ေတြကို ေဖာ္ျပေပးမွာပါ။

" Time " လုိ႕ ရိုက္ထည့္ပါက ျမန္မာ့ စံေတာ္ခ်ိန္ကို ေဖာ္ျပေပးမွာပါ။

" About " လုိ႕ ရိုက္ထည့္ပါက ဤ ဝန္ေဆာင္မွဳကို Service ေပးသည့္ အဖြဲ႕၏ ဆက္သြယ္ရန္ လိပ္စာကို ေတြ႕ရမွာပါ။

" Help " လို႕ ရိုက္ထည့္ပါက myanmar.exchange Bolt တြင္ မည္သို႕ ရိုက္ထည့္ ရွာေဖြႏိုင္သည္ကို လမ္းညြန္ေပးသည့္ Guide က်လာပါမည္။

ဤ ဝန္ေဆာင္မွဳကို -

Soft-Gate Technology Group

Building(E), Room-506, 5th Floor,

Aung Chan Thar Housing,

East Shwe Gon Daing Street,

Bahan Township, Yangon, Myanmar

CMS (MDY)

Phone: 01555466, 095024061, 0173081488

Email : softgate.myanmar@gmail.com, realtime.information@gmail.com
အဖြဲ႕က ျပဳလုပ္ဖန္တီးေပးထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။

တေန႕တာ ျမန္မာ့ ေရႊေစ်း၊ ေငြေစ်း ေတြကို အခုလို လြယ္လြယ္ကူကူသိႏုိင္ေအာင္ ျပဳလုပ္ဖန္တီးေပးသည့္ Soft-Gate Technology Group ကို အထူးပင္ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္လို႕ ဤေနရာမွ ေျပာခ်င္ပါတယ္။ ဤ Service ဝန္ေဆာင္မွဳကိုလည္း Soft-Gate Technology Group မွ တစ္သက္တာ ဖရီး ( Free ) ေပးႏုိင္ပါေစလုိ႕ ေမွ်ာ္လင့္ပါတယ္။

ရခိုင္ရိုးရာ သမက္တက္ပြဲ

ရခိုင္အပ်ိဳလူပ်ိဳတိအရြယ္ေရာက္လွ်င္ လူငယ္ခ်င္းခ်စ္ႀကိဳက္၍ လက္ထက္မဂၤလာေဆာင္ျခင္းမ်ားဟိေရပိုင္ အမ်ားအားျဖင့္ မိဘမ်ားက အိမ္ေထာင္ဘက္ကို ရီြးခ်ယ္ပီးသည္မ်ားပါသည္။ ရခိုင္လူမ်ိဳးသည္ မိဘစကားကိုနာခံတတ္သူမ်ားျဖစ္သျဖင့္ မိဘမ်ား၏အစီအမံကိုလက္ခံတတ္ေလ့ဟိသည္။ သားသမီးမ်ားအခ်ိန္တန္အရြယ္ေရာက္လာလွ်င္ အိမ္ေထာင္ဖက္ကို အမ်ားအားျဖင့္မိဘမ်ားက ရြီးခ်ယ္ပီးေသာအေလ့သည္ ရခိုင္လူမ်ိဳးတြင္ ယခုေခတ္ခ်ိန္ထိေခတ္စားလွ်က္ဟိသည္။
ရွိရိုးအစဥ္အဆက္က်င့္သံုးလာခေသာ ရခိုင္လူမ်ိဳး႐ို႕၏လက္ထပ္္မဂၤလာပြဲဓေလ့သည္ ျမန္မာမ်ားႏွင့္မတူ ထူးျခားေသာဓေလ့ထံုးစံမ်ားျဖစ္သည္။

ရခိုင္ရိုးရာသမက္တက္

ရခိုင္ရိုးရာမဂၤလာေဆာင္မွာ ျမန္မာရိုးရာမဂၤလာေဆာင္ႏွင့္မတူ တမူထူးျခားသည္။ သမီးသွ်င္ (သတို႔သမီး) ႏွင့္ သမက္သွ်င္ (သတို႔သား) လက္္ထက္ထိမ္းျမားေသာမဂၤလာေဆာင္ပြဲကို ရခိုင္စကားတြင္ “သမက္တက္ပြဲ” ဟုေခၚသည္။ ေယာကၡမအိမ္သို႔ သမက္ကိုတင္ပို႔ရေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ လက္ထပ္ရန္လားရေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း “သမက္တက္” ဟုေခၚရျခင္းျဖစ္သည္။ သံတြဲ၊ ေက်ာက္ျဖဴ၊ မာန္ေအာင္ႏွင့္ အျခားေသာေဒသမ်ားတြင္ အနည္းငယ္ကြဲလြဲခ်က္ဟိသည္။

သမီးေတာင္းျခင္း

ပထမေယာက်္ားေခ်ဘက္မွ မိန္းမပ်ိဳကိုႀကိဳက္လွ်င္ အရပ္မွအမ်ိဳးသမီးႀကီးမွတဆင့္ေျပာၾကားၿပီး ရက္တည့္မတည့္ ဇာတာမ်ားယွဥ္ၿပီး စီးစစ္ရသည္။ ထို႔ေနာက္ ေကာင္းေသာရက္ကိုရီြးခ်ယ္ၿပီး စိစပ္ေၾကာင္းလမ္းျပဳလုပ္သည္။


စိစပ္ေၾကာင္းလမ္းျခင္းမဂၤလာ (အသြင္းႏွင္းျခင္း၊ ပန္းဆင္ျခင္း)

စိစပ္ေၾကာင္းလမ္းမဂၤလာပြဲကို သမီးသွ်င္အိမ္တြင္ျပဳလုပ္သည္။ ရွိဦးစြာ သမီးသွ်င္ထိုင္ရန္နီရာ၏လက္၀ဲလက္ယာဘက္တြင္ အမ်ိဳးသမီးအိမ္ေထာင္သည္ႏွစ္ဦး ထိုင္ရသည္။ ဆြီမ်ိဳးမ်ားႏွင့္ဖိတ္ၾကားထားေသာအဂႏၶဳမ်ားက ယင္း႐ို႕၏ရွိတြင္ နီရာယူရသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ သမီးသွ်င္ထြက္မလာရသိမ့္။ သတ္မွတ္ထားေသာမဂၤလာအခ်ိန္ေရာက္ေသာအခါ သမက္သွ်င္ (သတိုးသား) ဘက္မွ ဆြီမ်ိဳးပရိတ္သတ္မ်ားလာေရာက္သည္။ လာေရာက္ေသာအခါ သမီးသွ်င္ကိုဆင္ျမန္းပီးရန္ ပန္းမ်ားႏွင့္စားစရာမုန္႔အခ်ိဳမ်ား၊ ေကာက္ညွင္းေပါင္းမ်ားကို ေငြဖလားထဲတြင္ ထံုးတမ္းစဥ္လာႏွင့္အညီထည့္၍ ယူလာရသည္။ ေငြဖလားဦးေရမွာလည္း မဂဏန္းအရြီတြက္တိုင္း ႀကိဳက္သလိုအသံုးျပဳႏုိင္သည္။ သမီးသွ်င္သည္ အမ်ိဳးသမီးအရံတဦးႏွင့္အတူထြက္လာၿပီး သတ္မွတ္ထားေသာနီရာတြင္ ထိုင္ရသည္။ ပန္းမ်ား၊မုန္႔မ်ားႏွင့္အတူ သမက္သွ်င္မိဘမ်ားထံမွ သမီးသွ်င္အား စိစပ္ေၾကာင္းလမ္းျခင္း ရခိုင္အခၚ (ကတိသစၥာျပဳျခင္း) အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ သားသွ်င္ဘက္မွ အမိ (သို႔မဟုတ္) အစ္မက မိမၼေခ်ကို ပန္းဆင္ပီးရသည္။

ထို႔ေနာက္္လက္၀တ္ရတနာမ်ားကို ေရႊက်ပ္ခ်ိန္ျဖင့္ပီးၿပီး အသြင္းပီးေဆာင္ရပါသည္။ ထိုရတနာဆင္ျမန္းျခင္း၊ သမီးသွ်င္အား ပန္းပန္ပီးျခင္းျပဳလုပ္သူကို သမီးသွ်င္က အရိုအေသျပဳကန္ေတာ့ၿပီးလွ်င္ စိစပ္မဂၤလာေအာင္ျမင္ပါေတာ့သည္။

မဂၤလာလက္ထပ္္မည့္နိရက္ကို ယင္းအခ်ိန္မွာပင္ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဘက္ ညွိႏွဳိင္းေဆြးေႏြးသတ္မွတ္ရပါသည္။ ဆြီမ်ိဳးပရိသတ္မ်ားကို မဂၤလာရက္ေၾကျငာပီးရသည္။ ထို႔ေနာက္ ႄကြေရာက္လာေသာ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဘက္ဆြီမ်ိဳးပရိသတ္မ်ားကို ဧည့္ခံေကြ်းမြီးရသည္။ စိစပ္ပြဲၿပီး၍ သမက္သွ်င္ဘက္မွျပန္က်ေသာအခါ သမက္သွ်င္ဘက္မွယူလာေသာ ေငြဖလားထဲမွမုန္႔အခ်ိဳမ်ားကို သမီးသွ်င္ဘက္မွလက္ခံယူၿပီးေနာက္ ယင္းဖလားထဲသို႔ သမီးသွ်င္ဘက္မွလည္း မုန္႔မ်ားကို ျပန္ထည့္ပီးရသည္။

လက္ထပ္္မဂၤလာပြဲ

လက္ထပ္္မဂၤလာပြဲတြက္ မဂၤလာပြဲတင္ကို တရက္ႀကိဳတင္ျပဳလုပ္ရသည္။ မဂၤလာပြဲတင္သည္ လက္ထပ္မဂၤလာပြဲအတြက္ ရွိဦးစြာေဆာင္ရြက္ရေသာ အလုပ္ျဖစ္သည္။ ယင္းပြဲကို သမီးသွ်င္အိမ္၌သာျပဳလုပ္ရသည္။ မဂၤလာပြဲနိေရာက္ေသာအခါ ယင္းနိမိုးထက္အရုဏ္တြင္ သမီးသွ်င္သမက္သွ်င္႐ို႕အား မိမိအိမ္မ်ားမွာပင္ ျမတ္စြာဘုရားအားဦးထိပ္ထား၍
ဘုန္းႀကီးငါးပါးအား မဂၤလာဆြမ္းကပ္ၿပီး မဂၤလာပရိတ္နာရသည္။ အဘိုးအေဘာင္လူႀကီးမိဘမ်ားကိုကန္ေတာ့၊ မဂၤလာစကားတတ္ကၽြမ္းသူမ်ားက နံ႔သာရည္မ်ားျဖင့္ပတ္ျဖန္းျခင္းမ်ားျပဳလုပ္ကာ မဂၤလာေျမွာက္ရသည္။ ပရိတ္နာရာတြင္ ပရိတ္ႀကီးမွာ လက္ထက္မဂၤလာပြဲအတြက္ အဓိကအေရးႀကီးဆံုးျဖစ္သည္။ ရွိဦးစြာ မဂၤလာစားပြဲငယ္ကို ပ်င္ဆင္ရသည္။

ယင္းစားပြဲတြင္ပါ၀င္ရမည့္အခ်က္မ်ားမွာ-

မဂၤလာေျမွာက္ျခင္း
မဂၤလာထမင္းပြဲပ်င္ဆင္ျခင္း

သီးသန္႔ျပဳလုပ္ထားေသာ မဂၤလာစားပြဲကိုစားပြဲခင္း၍ အေပၚတြင္စပါးျဖဴးထားသည္။ ျဖန္႔ႀကဲထားေသာစပါးေပၚတြင္ ဘဲဥပံုမဂၤလာႄကြီေလာင္ပန္းႀကီးတြင္ ေကာက္ညွင္းႏွင့္ထမင္းမ်ားထည့္၍ တင္ထားရသည္။ ယင္းထမင္းေပၚတြင္ ခ်က္ၿပီးသားၿခီလက္အမႊီးစံုေသာ ပုစြန္တုပ္ႀကီးႏွစ္ေကာင္၊ အမႊီးစံုအႀကီးခြံပါေသာ ငါးကန္သားႏွစ္ေကာင္၊ ဘဲဥႏွစ္လံုး၊ ေျမာက္ဥ (ေခၚ) ကင္းစြန္းဥႏွစ္ဥႏွင္႔ အခြံႏႊာၿပီးေသာႏွပ်ိဳးသီးႏွစ္လံုးစီျဖင့္ ပ်င္ဆင္ထားရသည္။ ငါး၊ ပုစြန္၊ ဥ၊ သီးႏွံစပါးေပါႄကြယ္စီရန္ အတိတ္နမိတ္ယူထားျခင္းျဖစ္သည္။ စပါးမ်ားထဲတြင္ ေရႊဒဂၤါး၊ ေငြဒဂၤါးမ်ားျမွပ္ႏွံထားရသည္။ ေရႊေငြပြားမ်ားေအာင္ ရည္ရြယ္ျခင္းျဖစ္သည္။

သမီးသွ်င္ထိုင္ေသာနီရာလက္ယာဘက္တြင္ ရီစင္အိုးဟုေခၚေသာ ႀကီးအိုးငယ္ႏွစ္လံုးတင္ထားရသည္။ ႀကီးအိုးအျပင္ဘက္ပတ္လည္ကို မဂၤလာပရိတ္ျခည္ျဖင့္ ပတ္ထားပီးရသည္။ ႀကီးအိုး၌ရီထည့္ထားၿပီး သၿပီပန္း၊ အခ်ိန္ခါေကာင္းသတ္မွတ္ေသာစာရြက္ (အခါစာ) ႐ို႕ကို ထိုးထားရသည္။

ထမင္းေလာင္ပြန္း၏လက္၀ဲဘက္တြင္ ေလာင္ပြန္းငယ္မ်ားတင္ၿပီး ယင္းေလာင္ပြန္းငယ္အသီးသီးတြင္ ၾကက္တေကာင္လံုးအူအသဲစံုစြာ ငရုတ္သီးမပါဘဲ ခ်က္ရသည္။ ပုစြန္တုပ္ကို အေကာင္မပ်က္ေက်ာ္ရသည္။ ေရႊဖရံုသီးခ်က္ထည့္ရသည္။ က်န္ေလာင္ပြန္းႏွစ္ခုတြင္ ၾကက္ႏွင့္ပုစြန္ပဲ ထည့္ရသည္။ ၾကက္ႏွစ္ေလာင္ပြန္း၊ ပုစြန္ႏွစ္ေလာင္ပြန္း၊ ေရႊဖရံုသီးႏွစ္ေလာင္ပြန္းျဖစ္သည္။ မဂၤလာလက္ဆံုထမင္းပြဲတြင္ ငကန္သား (အႀကီးဟိေသာငါး)၊ ၾကက္သား၊ ဘဲဥ၊ ပုစြန္၊ ေျမာက္ဥ၊ ကင္းစြန္းဥ၊ ခ်ိဳင္ေပါင္ဟင္းမ်ားထည့္ထားသည့္ ဟင္းဇားပန္းကန္ကတဖက္္ ထားဟိသည္။ ပုစြန္ဆိုလွ်င္ ႏွခြမ္းမႊီးမွ်င္မျပတ္စီရ။ အက်ိဳးအပဲ့အနာအဆာမ်ားမပါစီရန္ အထူးဂရုျပဳရသည္။

ဤမဂၤလာစားပြဲကို မဂၤလာေဆာင္မည့္နီရာတြင္ထားဟိၿပီး မဂၤလာေျမွာက္ျခင္းျပဳလုပ္ရသည္။ အညႊန္႔ဟိေသာအမ်ိဳးသမီးက သမက္သွ်င္အိမ္မွ ဆန္ႏို႔ဆီဗူးႏွစ္ဗူး၊ ေလးဗူး၊ ေျခာက္ဘူးစသျဖင့္ စံုဂဏန္းကို သမီးသွ်င္အိမ္သို႔လားပို႔ကာ သမီးသွ်င္အိမ္မွဆန္မ်ားႏွင့္ေရာၿပီး အညႊန္႔ဟိေသာအမ်ိဳးသမီးက မဂၤလာလက္ဆံုထမင္းပြဲအတြက္ ခ်က္ရသည္။
အညႊန္႔ဟိေသာအမ်ိဳးသမီးဆိုသည္မွာ လူပ်ိဳအပ်ိဳလက္ထပ္ၿပီး မကဲြမကြာေမာင္ႏွံစံုအတူတကြနီထိုင္၍ သားသမီးတေယာက္တလီမွ ပ်က္စီးျခင္းမဟိေသာ “အိမ္္ေထာင္သွ်င္မ” ကိုဆိုလိုသည္။

အထက္ပါ မဂၤလာပြဲပ်င္ဆင္ျခင္းအလုပ္ကို ဘုန္းႀကီးမႄကြမီွ ပ်င္ဆင္ထားရသည္။ ဘုန္းႀကီးႄကြလာၿပီး ပရိတ္နာသည့္အခါ မဂၤလာစားပြဲမွာ ဘုန္းႀကီးမ်ားရွိတြင္ တည္ဟိနီရမည္။ ယင္းမဂၤလာစားပြဲရွိတြင္ သမီးသွ်င္က အမ်ိဳးသမီးႏွစ္ဦး လက္၀ဲလက္ယာရံ၍ ထိုင္ရသည္။ ထိုအရံအမ်ိဳးသမီးႏွစ္ဦးမွာ သမီးသွ်င္မြီးရက္ႏွင့္ နိနံသင့္သူမ်ားျဖစ္သည္။ ရွိဦးစြာသီလခံယူၿပီးလွ်င္ ပရိတ္ႀကိဳးျဖင့္ စည္း၀ိုင္းခ်သည္။

သမီးေစာင့္ျခင္း

သမက္တက္သည့္နိ မိုးထက္ကိုးခ်က္တီးခန္႔တြင္ သမီးသွ်င္ႏွင့္ရင္းႏွီးေသာ မိတ္ဆြီကုလိေမၼေခ်မ်ား၊ ဆြီမ်ိဳးမ်ားကို ထမင္းေကၽြးရသည္။ သမီးသွ်င္မွာ အလွပဆံုး၀တ္စားဆင္ယင္ကာ နိသင့္နံသင့္အပိ်ဳရံႏွစ္ေယာက္ လက္၀ဲလက္ယာရံလွ်က္ မဂၤလာေဆာင္မည့္နီရာတြင္ထိုင္၍ ဧည့္ခံရသည္။

သမက္တက္ျခင္း

သမက္သွ်င္ဘက္မွ သမီးသွ်င္ဘက္သို႔လားေသာအခါ သမက္သွ်င္အဖ၊ အဘိုး၊ ဆြီမ်ိဳး သက္ႀကိး၀ါႀကီးမ်ားက ရွိမွဦးေဆာင္လာလတ္ၿပီး အမိ၊ အေဘာင္စေသာသက္ႀကီး၀ါႀကီးမိမၼမ်ားက ေနာက္မွလိုက္ရသည္။ ထို႔ေနာက္ အုပ္ထမ္းသူအညြန္႔မိမၼမ်ားက တေယာက္ခ်င္းတန္းစီ၍ ေလွ်ာက္ရသည္။ အုပ္ထမ္းသူမ်ားမွာ မိမၼေခ်ာမိန္းမလွမ်ားျဖစ္သည္။ ရွိဆံုးမွအညြန္႔ပန္းအုပ္ကို သမက္သွ်င္၏အစ္မ (သို႔မဟုတ္) ဆြီမ်ိဳးရင္းခ်ာထဲက ထမ္းရသည္။ ေနာက္အုပ္မ်ားတြင္ မုန္႔အမ်ိဳးမ်ိဳး၊ ႏွပ်ိဳးသီးမ်ားထည့္ကာ ထမ္းလာရသည္။ အုပ္ထမ္းသူမ်ားအတြက္လက္ေဆာင္အျဖစ္ ပု၀ါပိုင္းမ်ားကို အုပ္မ်ားတြင္ခ်ိဳင္ေႏွာင္ထားဟိသည္။ အုပ္မ်ားကို သမက္သွ်င္တတ္ႏိုင္သည့္အေလွ်ာက္ (၇) အုပ္ (၉) အုပ္ထားဟိသည္။

အုပ္ထမ္းသူမ်ား၏ေနာက္နားတြင္ သမက္သွ်င္အဖြဲ႕ပါသည္။ သမက္သွ်င္၏ဦးေသွ်ာင္ႏွင့္ ရီစင္အိုးကို ရွိကသယ္ယူလာရၿပီး သမက္သွ်င္မွာ ေခါင္းေပါင္း၊ ပန္းေဖာ္ေတာင္ရွည္ပုဆိုး၊ လိုင္ေထာင္အကၤ်ီ၊ ရင္ဖံုးျပင္ခံအင္းက်ီမ်ားကို၀တ္ဆင္ကာ ဓားရွည္လြယ္သူ၊ ယပ္ရွည္ကိုင္သူမ်ားျခံရံလွ်က္ လိုက္ပါလာရသည္။ ၄င္း႐ို႕၏ေနာက္တြင္ သမက္သွ်င္၏အေပါင္းအေဖာ္မ်ားမွာ ေတတၱာႏွင့္အိပ္ရာလိပ္မ်ားကို သယ္ေဆာင္လာလတ္ၿပီး ဗံု၊ လင္ခြင္း၊ ပုလီတီးမွဳတ္သူမ်ားႏွင့္ တေပ်ာ္တပါးတီးမႈတ္လိုက္ပါလာရသည္။

သမီးသွ်င္အိမ္ေရာက္သည့္အခါ သမီးသွ်င္မိဘဆြီမ်ိဳးမ်ားကဆီးႀကိဳ၍ဧည့္ခံၿပီး နီရာထိုင္ခင္းမ်ားပီးသည္။ ရွိဦးစြာအညြန္႔အုပ္ထမ္းသူက အညြန္႔အုပ္ႏွင့္အတူပန္းဆင္ပီးရန္ သမီးသွ်င္အနားနီရာယူရသည္။ က်န္အုပ္မ်ားကို သမီးသွ်င္အိမ္မွလက္ခံယူ၍ နီရာခ်ထားသည္။ သမက္သွ်င္ဘက္မွသယ္ေဆာင္လာေသာ မဂၤလာရီစင္အိုးကိုလည္း မဂၤလာစားပြဲေပၚတြင္ သမီးသွ်င္၏ရီစင္အိုးႏွင့္အတူ ထားရသည္။ အညြန္႔အုပ္ထမ္းလာသူ သမက္သွ်င္၏အစ္မဆြီမ်ိဳးမ်ားက သမီးသွ်င္ကို ပန္းဆင္ပီးရသည္။ အညြန္႔အုပ္တြင္ ရာသီအလိုက္ပန္းမ်ားပါလာရသည္။

ဥပမာ-
ႏွင္းပန္း အီးခ်မ္းစီရန္
ႏွင္းဇီပန္း မႊီးႀကိဳင္လန္းဆန္းစီရန္
သဇင္ပန္း သန္႔ယွင္းစင္ၾကည္စီရန္
အခ်စ္တရာ (အခ်ပ္တရာ) ပန္း အခ်စ္အႏွစ္တရာတိုင္စီရန္
စံကားပန္း စံစားရစီရန္

ပန္းမ်ားပန္းကံုးမ်ားကို တစံုစီအညြန္႔အုပ္တြင္ထည့္ယူလာရသည္။ ပန္းဆင္ပီးသူက ပန္းမ်ားကို တစံုစီ ငါးစံုဆင္ျမန္းပီးရသည္။ ဆံထံုးထဲတြင္လည္း ပန္းကံုးမ်ားထိုး၍ ပန္းပန္ပီးရသည္။ ထို႔ေနာက္ သမီးသွ်င္ကိုေသွ်ာင္ေဆာင္းပီးၿပီး မ်က္ႏွာကိုဖံုးအုပ္ထားရသည္။ သမီးသွ်င္ကိုပန္းပန္ဆင္ၿပီးေနာက္ သမက္သွ်င္ကို အိမ္ထဲသို႔၀င္စီသည္။ အ၀င္တြင္ သမီးသွ်င္၏ညီမအပိ်ဳမ်ားက ၿခီဆီး၍ေငြေတာင္းခံသည္။ လူပ်ိဳရံမ်ားက စ်ီးဆစ္ျခင္းျဖင့္ အေခ်အတင္ေျပာဆိုရသည္။ လူပ်ိဳရံ၊အပ်ိဳရံမ်ား တစိတေစာင္းေျပာဆိုရသျဖင့္ ေပ်ာ္စရာေကာင္းသည္။ အိမ္ေပၚသို႔ေရာက္ေသာအခါ သမက္သွ်င္ကို ရီတခြက္တိုက္ရသည္။ ထို႔ေနာက္ သမက္သွ်င္ကို သမီးသွ်င္၏ညာဘက္တြင္ နီရာယူစီၿပီး ေသွ်ာင္ေဆာင္းပီးရသည္။ ထိမ္းျမားပီးသူမ်ားက မဂၤလာစားပြဲေပၚဟိ မဂၤလာထမင္းပြဲကိုလည္းေကာင္း၊ ရီစင္အိုးမ်ားကိုလည္းေကာင္း (၇) ပတ္၊ (၉) ပတ္ပတ္ထားေသာ ပရိတ္ျခည္မွ်င္ကြင္းမ်ားျဖင့္ တမ်ိဳးတစံုက်စီ ရစ္ပတ္ပီးရသည္။ ထို႔ေနာက္ ေမာင္ႏွံအစံုအပါအ၀င္ မဂၤလာစားပြဲ၊ အိပ္ရာလိပ္၊ ေတတၱာမ်ားအားလံုးကို ပရိတ္ျခည္မွ်င္မ်ားျဖင့္ရစ္ပတ္ပီးရသည္။ ထို႔ေနာက္ သမက္သွ်င္၏ညာလက္ႏွင့္ သမီးသွ်င္၏ညာလက္ကိုေပါင္း၍ ျခည္မွ်င္မ်ားျဖင့္ ရစ္ပတ္ပီးရသည္။

လက္ထပ္ပီးသည့္အမ်ိဳးသမီးႀကီးမ်ားက ေမာင္ႏွံစံုကို ေအာင္သၿပီခက္ျဖင့္ ရီစင္အိုးႏွစ္စံုေပါင္းစပ္ထားေသာ ရီစင္မ်ားျဖန္းကာ ဆုေတာင္းမိတၱာပို႔ရသည္။ ဆက္လက္၍ သမတ္သွ်င္ႏွင့္သမီးသွ်င္လက္မ်ားကိုေပါင္းၿပီး ရီစင္သြန္းေလာင္းရသည္။ သမီးသွ်င္လက္ကိုေအာက္တြင္ထားၿပီး သမက္သွ်င္လက္ကိုအေပၚမွာ ထားရသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ သမက္သွ်င္လက္ကိုေအာက္ကလွန္ၿပီး သမီးသွ်င္လက္ကို အထက္ကေမွာက္သည္။ အဓိပၸါယ္မွာ သမက္သွ်င္က သမီးသွ်င္ကို ညာလက္ျဖင့္ေတာင္းဆိုျခင္းကို သမီးသွ်င္က ညာလက္ျဖင့္လက္ခံျခင္းသေဘာ၊ သမက္သွ်င္က သမီးသွ်င္ကို တသက္လံုးေစာင့္ေယွာက္ ေထာက္ပံတာ၀န္ယူလားမည္ဟူေသာ သေဘာကိုေဆာင္သည္။

မိဘကန္ေတာ့ျခင္း

သမီးသွ်င္ရွိတြင္ သမက္သွ်င္ဖခင္၊ သမက္သွ်င္ရွိတြင္ သမီးသွ်င္ဖခင္႐ို႕က နီရာယူရသည္။ သမီးသွ်င္သမက္သွ်င္႐ို႕က ဖခင္ႏွစ္ဦးရံုလာေသာတဘက္ျဖဴထဲသို႔ ထမင္းခုႏွစ္ဆုပ္တၿပိဳင္တည္းထည့္ပီးျခင္း၊ မိခင္မ်ားအားလည္း ထမင္းခုႏွစ္ဆုပ္ တၿပိဳင္တည္းထည့္ပီးျခင္းသည္ မိဘႏွစ္ပါးကိုကန္ေတာ့ျခင္းသေဘာျဖစ္သည္။

လက္ဆံုစားျခင္း

မိဘမ်ားကိုကန္ေတာ့ၿပီးေနာက္ ေမာင္ႏွံစံုက မဂၤလာထမင္းကို ခုႏွစ္ဆုပ္စီလက္ဆံုစားရသည္။ စားေသာက္ၿပီး ေငြဖလားတြင္အတူလက္ဆီးရသည္။

လက္ဖြဲ႕ျခင္း

ထမင္းလက္ဆံုစားၿပီးေနာက္ မိဘဆြီမ်ိဳးမိတ္ဆြီမ်ားက သမီးသွ်င္သမက္သွ်င္ရွိ ေငြဖလားႏွစ္ခုထဲသို႔ လက္ဖြဲ႕ေငြမ်ားထည့္ရသည္။ လက္ဖြဲ႕လက္ခံၿပီးေသာဖလားကို္ သမက္သွ်င္က သမီးသွ်င္ကိုအပ္ရသည္။ သမီးသွ်င္ကကန္ေတာ့၍ လက္ခံယူရသည္။

ေသွ်ာင္ခ်ေသွ်ာင္တင္

သမက္သွ်င္က မိမိေသွ်ာင္ကိုခၽြတ္၍ စားပြဲေပၚတင္ထားၿပီးလွ်င္ သမီးသွ်င္၏ေသွ်ာင္ကိုခၽြတ္ယူကာ မိမိ၏ေသွ်ာင္ကိုေဆာင္းပီးရသည္။ ေသွ်ာင္တင္ေသွ်ာင္ခ်ျပဳလုပ္စဥ္ သမီးသွ်င္က သမက္သွ်င္ကို ရွိခိုးရသည္။ ေသွ်ာင္တင္ေသွ်ာင္ခအျဖစ္ သမက္သွ်င္က သမီးသွ်င္ကို ေငြလက္ဖြဲ႕သျဖင္႔ သမီးသွ်င္ကကန္ေတာ့ၿပီး လက္ခံရယူရသည္။ မဂၤလာအခမ္းအနားပြဲအၿပီးတြင္ ထြက္ခြာခြင့္ရရန္ သမက္သွ်င္က သမီးသွ်င္ဘက္မွအပ်ိဳရံလူပ်ိုရံမ်ားက ေရႊႀကိဳးတားထား၍ ႀကိဳးတားခပီးရသည္။ ေနာက္ဆံုးခန္း၀င္ခ ပီးေဆာင္ရသည္။

အိမ္ျပန္လည္ျခင္း

သမက္တက္ၿပီး (၇) ရက္နိတြင္ သမီးသွ်င္သမက္သွ်င္မ်ားသည္ သမက္သွ်င္၏မိဘအိမ္သို႔ မိုးထက္မွစ၍လည္ရသည္။ သမက္သွ်င္၏မိဘ၊ အဘိုးအေဘာင္မ်ားကို သမီးသွ်င္၊ သမက္သွ်င္႐ို႕က ကန္ေတာ့ရသည္။ ညဇာစားၿပီးမွျပန္ရသည္။ သို႔ျဖင့္ ၾကင္စဦးဇနီးေမာင္ႏွံႏွစ္ဦးသည္ အိုးအိမ္တည္ေထာင္ကာ တလင္တမယားစနစ္ျဖင့္ တသက္လံုးေပါင္းေဖာ္ရေတာ့သည္။

ရခိုင္လူမ်ိဳးမ်ားသည္ မဂၤလာပြဲကို ၀ါတြင္းႏွင့္ျပာသိုလမ်ားတြင္ ေယွာင္ၾကည္ေလ့ဟိၿပီး တေပါင္းတန္ခူးလမ်ားတြင္ အမ်ားဆံုးက်င္းပျပဳလုပ္သည္။ ျပာသိုလတြင္ မဂၤလာေဆာင္က အိမ္ေထာင္စီးပြားေရးမျဖစ္ဘဲ မြဲျပာက်တတ္သည္ဟု အယူဟိသည္။ ရခိုင္ဓေလ့ထံုးတမ္းစဥ္လာအရ မဂၤလာပြဲႏွင့္ပတ္သက္၍ လိုက္နာရမည့္စည္းကမ္းခ်က္မ်ားစြာဟိသည္။ ထိုခ်မွတ္ထားေသာစည္းကမ္းခ်က္မ်ားကိုလိုက္နာၿပီး လက္ထပ္မဂၤလာပြဲသည္ ပကာသနမဖက္ အရိုးခံသက္သက္ျဖင့္ ရိုးရာမပ်က္ခ်စ္ျမတ္ႏိုးစရာျဖစ္သည္။ ရခိုင္လူမ်ိဳး႐ို႕၏ခ်စ္စရာေကာင္းေသာဓေလ့၊ တမူထူးျခားေသာ မဂၤလာအယူအဆမ်ားျဖစ္သည္။

က်မ္းကိုးကားစာအုပ္မ်ား
သားခ်င္းမ်ားအေၾကာင္းတေစ့တေစာင္း (ေမာင္ေအာင္မြန္)
ျပည္ေထာင္စုသားမ်ား၏ရိုးရာလက္ထပ္မဂၤလာပြဲဓေလ့မ်ား
(တကၠသိုလ္သွ်င္သီရိ)
ျမတ္ပန္းသဇင္ ရခိုင္အမ်ိဳးသမီးအသင္း (ရန္ကုန္)၂၀၀၇ ထုတ္

နားေထာင္ရန္-ရုိးရာလက္ထပ္မဂၤလာ Click

နားေထာင္ရန္-သမက္ေတာင္းျခင္း Click

ရခိုင္က်င္

အခန္း(၁)

က်င္အဓိပၸါယ္

“က်င္” ေဝါဟာရႏွင့္ပတ္သက္၍ အမ်ဳိးမ်ဳိးရြီးဖြဲ႔ကတ္သည္ကို တြိရပါသည္။ ဦးရာဇ္ေတာင္ဘုရားသမိုင္း လကၤာ၌ “ေလာကီဘက္က၊ ေဆာင္႐ြက္တခန္း၊ က်င္လက္ပန္းႏွင့္၊ ၿမီဝန္း႐ုပ္သီး၊ ႐ႈမၿငီးေအာင္” ဟူ၍ူ ရြီးဖြဲ႔ထားသည္။

ဆယ့္ႏွစ္လရာသီလကၤာတပိုဒ္တြင္ “မယ္လွ်င္စစ္မွာ၊ စိတ္ႀကီးပ်က္လို႔၊ က်င္ကိုင္လက္ပန္း၊ အခန္းခန္းကို၊ အိမ္သူအကၽြန္၊ ျမင္ရျပန္ေက၊ လြမ္းေတာ္တာ႐ွည္၊ ပန္းမဥၥဴကို၊ နီပူထိုးေက၊ ညႇိဳးလတ္ေတလည္း” ဟူ၍ူ ဖြဲ႕ဆိုထားျပန္သည္။

လမုေခ်ာင္းဆရာေက်ာ္မဲရြီးဖြဲ႔ေသာ မဟာဝိဟႎကရာဇဝင္လကၤာ (အပိုဒ္-၁၁၃) ၌ “ကေျခမ်ားျဖင့္၊ တီးကာရစ္ျမည္၊ စည္ငါးမည္တည္း၊ သံ႐ွည္ဟစ္ေႄကြး၊ စု႐ံုးေဝးလွ်က္၊ လက္ပြဲက်ယင္၊ လံုးထြီးက်င္၍” ဟူ၍လည္းေကာင္း

မႏၲေလးဝိဇၨာသိပၸံတကၠသို္လ္ပါေမာကၡခ်ဳပ္ ဆရာႀကီးဦးေက်ာ္ရင္သည္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ႏွစ္ပတ္လည္မဂၢဇင္း (၁၉၅၈-၅၉)၊ လုပ္သားျပည္သူ႔နိစဥ္သတင္းစာ (၂၄-၈-၆၄) တြင္ က်င္ႏွင့္ပတ္သက္ ေဆာင္းပါးမ်ားကိုရြီးသားခရာ-
“က်င္ဟူသည္မွာ က်ားႏွင့္ယင္ ေဝါဟာရႏွစ္လံုးေပါင္းစပ္ျဖစ္ေပၚလာရေၾကာင္း၊ “က်ားယင္၊ ယင္-က်ား” ကစပ္နည္းကိုအၿခီခံ၍ က်င္ျဖစ္ေပၚလာရေၾကာင္းဆိုထားသည္။ “က်ားယင္” ကစပ္နည္း၊ က်ားကယင္ကို အုပ္ဖမ္းလိုက္၊ ယင္က ေယွာင္ၿပီးလိုက္ႏွင့္ ယင္အေကာင္ႏွစ္ဆယ္ကို က်ားႏွစ္ေကာင္က အႏိုင္လိုက္ဖမ္းရန္အကြက္ ႐ႊိကစပ္နည္းကိုအၿခီမွီၿပီး က်င္သန္ႏွစ္ဦး ဖမ္းလိုက္၊ ခံလိုက္၊ ပစ္ခ်လိုက္ႏွင့္ ၿမီသို႔က်ေအာင္ ကစပ္ရေသာ နည္းအတတ္ပညာ” ဟူ၍ ယွင္းျပထားသည္။

တိုင္းရင္းသားယဥ္ေက်းမႈဓေလ့ထံုးစံမ်ား (ရခိုင္) (၁၉၇၆) စာအုပ္၌ကား “က်င္ဟူသည္မွာ က်ားလွ်င္မွ ေျပာင္းလဲလာျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း၊ က်ားသည္ သားေကာင္ကိုဖမ္းသည့္အခါ လွ်င္ျမန္သည့္အဟုန္ျဖင့္ ဖမ္းေအာင္းရသကဲ့သို႔ ျဖတ္လတ္လွ်င္ျမန္ရသည့္အတြက္ “က်ားလွ်င္” ဟုေခၚရာမွ က်င္ျဖစ္လာသည္” ဟုဆိုထားသည္။

သဇင္ႏြယ္ (မႏၱေလးတက္ကသိုလ္) ၏ လက္ႏွိွပ္စက္မူ က်င္စာတမ္းငယ္၌ “က်ားကဲ့သို႔ ခြန္အားဗလႏွင့္ ပညာကိုအသံုးခ်ကိုင္ရသည့္ အားကစပ္နည္းျဖစ္သည့္ “က်ားအင္” လို႔ေခၚရာမွ “က်င္” ျဖစ္လာေၾကာင္းဆိုထားျပန္သည္။

ရမၼာဝတီပညာစာရႏွင့္ လွေအာင္ေ႐ႊ႐ို႕ရြီးသားသည့္ “ရမၼာဝတီေတးကဗ်ာမ်ားစာအုပ္” (၁၉၉၀) တြင္းလည္း ရမ္းၿဗဲေဒသိယသဘာဝေတးကဗ်ာတခ်ဳိ႕ကို တြိရၿပီး ထိုကဗ်ာမ်ားထဲတြင္ က်င္ေဝါဟာရႏွင့္ပတ္သက္၍ “က်အယင္၊ က်ီးယင္၊ က်ယင္၊ က်အားယင္” စသည္ျဖင့္ အမ်ဳိးမ်ဳိးအသံထြက္ကာ ဖြဲ႔ဆိုရြီးသားထားသည္ကို တြိရသည္။ ကဗ်ာတပိုဒ္ကိုေထာက္ျပရလွ်င္ -
“႐ြာဘံုေကရာ ေသာင္းလဲ၊ မ်ားဘံုဆင္ေက၊ ႐ြာတြင္လူမ်ား၊ က်အင္တုိက္ေတ ထိုပြဲလယ္မွာ၊
ေမွ်ာကာၾကည့္ေက၊ ဝမ္းနည္းနည္းႏွင့္” ဟူ၍ ေဒသိယလီသံျဖင့္ ဖြဲ႔ဆိုထားသည္ကို တြိရပါသည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္တြင္ ဓမၼရာ (ထမရာ၊ အမရာ) မင္းသား က်င္အတတ္ပညာသင္ယူပံုႏွင့္ ပတ္သက္၍ “ထမရာဖြဲ႔” ၌ -

“ေက်ာက္တလင္းတြင္၊ ေပ်ာ္ပြဲ႐ႊင္ေသာင္းသဲ၊ ကတူပြဲႏွင့္၊ ေပ်ာ္ပြဲသဘင္၊ က်င္ျခင္းသင္၍၊ ကာေကာင္းျခင္းႏွင့္၊ သိုင္းျခင္းသံုးဆယ္၊ သင္လတ္ေတေလး။ ဒိုင္းျခင္းသံုးဆယ္ သင္လတ္ေတေလး။ စစ္ဆုတ္စစ္တက္၊ သင္လတ္ေတေလး” ဟူ၍ တြိရသည္။

မဇၥ်ိမေဒသအေရးေတာ္ပံုက်မ္းနိဒါန္း႐ွည္ (စာ-ငဲ) တြင္လည္း -
“ရခိုင္သား႐ို႕သည္ ဗဒံုမင္း၏ခိုင္းေစျခင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးကို လုပ္ေဆာင္ကတ္ရသည္။ ၎႐ို႕မွာ အမရပူရနီျပည္ေတာ္တြင္က်င္းပေသာ ပြဲလမ္းသဘင္မ်ားတြင္ အတီးအမႈတ္၊ အကအခုန္၊ က်ယင္စေသာ ေျဖေဖ်ာ္မႈမ်ား လားေရာက္ေဆာင္႐ြက္ရ၏။” ရခိုင္ရာဇဝင္သစ္က်မ္း (ဒုတြဲ)(စာ ၂၉၆) (ရခိုင္သားႀကီးစာပီထုတ္) တြင္လည္း -

“ဒါးပိုင္ႀကီးေက်ာ္ပံုလည္း ေလးေတာင္စားေလွ်ာက္ထားသည္ကိုသိလီလွ်င္ ေလွ်ာက္ထားရာသေလာဟု အခ်က္ဝင္၍ လက္ေဝွ႔ေက်းယင္ပြဲဆင္၍ သဘင္ျပဳၾကရာတြင္ အက်ဴးအလြန္ျပဳသည္ဟု ေလးေတာင္စားေခၚမဲလြယ္႐ို႕ ညီအစ္ကိုသံုးေယာက္ကို ဖမ္းယူလွ်က္ ဒါးပိုင္ၾကီးေက်ာ္ပံုသည္ သတ္္လီ၏။” ဟူ၍လည္းတြိရသည္။

က်င္ႏွင့္ပတ္သက္၍ စကားပံု၊ ဥပမာတခ်ဳိ႕လည္းဟိသည္။ “အဘက်င္သန္၊ သားအင္တန္” “က်င္သန္အို ၾကက္ႏွင္မရ” “ကစပ္ႀကီးေက က်င္ျဖစ္ေတ” စသည္ျဖင့္ျဖစ္သည္။

ျမန္မာ့အဘိဓာန္က်မ္း (ပတြဲ) (၁၉၉၁) ၌ ကား -

က်င္ (ႀကိ) ။ ၿမီႀကီးႏွင့္ေရာနီေသာ ေ႐ႊမႈန္႔၊ ေငြမႈန္႔မ်ားကို က်င္ခြက္တြင္ထည့္ကာ ရီတြင္သဲ့ယူသည္။
က်င္ (ၾကိ) ။ တတ္ေျမာက္လိမ္မာသည္။ “လူ႔ျပည္နတ္ျပည္၊ ဘံုသံုးထပ္တြင္၊ ႏိုင္အံ့မထင္၊ ပညာက်င္သည္၊ ထြတ္တင္ေမာ္ကြန္းထား၏တည္း”
က်င္ကိုင္ (ႀကိ)(ရခိုင္) ။ တဦးႏွင့္တဦး၊ အႏိုင္အယႈံးလံုးသတ္သည္။ ေတာင္ေက်ာ္ကိုင္သည္၊ နပန္းလံုးသည္ - ဟူ၍ျဖစ္သည္။

သို႔ျဖစ္၍ က်င္ေဝါဟာရအဓိပၸါယ္္ကို နိဂံုးေကာက္ခ်က္ခ်ပါက က်င္ဆိုသည္မွာ က်င္ပင္ျဖစ္သည္ဟု၍ ဆိုရေပမည္။ ကၽြမ္းက်င္သည္။ က်င္လည္သည္။ က်င္ပစ္ခ်သည္ဆိုသည့္ အဓိပၸါယ္ပင္မဟုတ္ပါလား။

အခန္း (၂)

က်င္သမိုင္းေၾကာင္း

က်င္သမိုင္းေၾကာင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ ေတာင္ေက်ာင္းဆရာေတာ္၏ ရခိုင္ရာဇဝင္သစ္က်မ္းအပါအဝင္ ရခိုင္ရာဇဝင္က်မ္းတခ်ဳိ႕၏အလိုအရ လက္ပန္းသည္႐ို႕ လက္ပန္းသတ္ၾကသည္ကို ၀ါသုေဒဝ၊ ဗလေဒဝေခတ္ (ဘီစီ ၆၀၀ ေက်ာ္ေလာက္က) ႐ွိဦးစြာ ဒြါရာတီေခတ္ကပင္ဟိေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ ဝါသုေဒဝ၊ ဗလေဒဝ႐ို႕ မင္းညီေနာင္တက်ိပ္သည္ ဦးရီးေတာ္ကံသမင္းႀကီး ေထာင္ေခ်ာက္ဆင္က်င္းပသည့္ လက္ပန္းသတ္ပြဲ၌ စာ႐ုယလက္ပန္းသည္ မုဠိအလက္ပန္းသည္႐ို႕ႏွင့္ လံုးသတ္အႏိုင္ရၿပီးေနာက္ ျပည္သိမ္းပံုမ်ားကို ရြီးဖြဲ႔ထားသည္။ ဦးရာဇ္ေတာင္ဘုရားသမိုင္းလကၤာ “က်င္လက္ပန္းႏွင့္၊ ၿမီဝန္း႐ုပ္သီး ႐ႈမၿငီးေအာင္” ဟူ၍ရြီးဖြဲ႔ထားသည့္အတြက္ က်င္ကိုလက္ပန္းလံုးပဲြဟုလည္းေခၚသည္။

ပါေမာကၡခ်ဳပ္ဦးေက်ာ္ရင္၏ “ရခိုင္႐ိုးရာအတတ္ ကိုယ္ပိုင္ပညာက်င္ပြဲ” (ရခိုင္တန္ေဆာင္ ၁၉၅၈) ေဆာင္ပါးတြင္ -

“႐ွိရခိုင္မင္းဆက္မ်ားလက္ထက္တြင္ ဘီလူးကို အသီသတ္ခေသာ က်င္သမားဟုဟိသည္။ ထိုနည္းတူ မြန္မင္းမ်ားလက္ထက္တြင္လည္း အသားမင္းသားမွာ ခုနစ္ေတာင္ျမင့္ေသာ ကုလားလန္ဘားႏွင့္ နပန္းလံုးသတ္ခသည္။ ျမန္မာရာဇဝင္တြင္လည္း ရန္မန္ေထြးသည္ မိေက်ာင္း၊ က်ား၊ ဆင္႐ို႕ႏွင့္နပန္းလံုးကာ သတ္ပုတ္ေအာင္ျမင္၍ အနႏၵသူရိယဘြဲ႕ကိုပင္ ရဟိခသည္။ အသားမင္းသား ကုလားလန္ဘားႏွင့္ နပန္းသတ္သည္မွာ ရာဇဝင္အရ ႏွစ္ေပါင္းေထာင္ေက်ာ္ဟိလတ္ၿပီ။ ကမၻာေပၚတြင္လည္း နပန္းလံုးအတတ္ေပၚေပါက္ ေခတ္စားသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္းေထာင့္ငါးရာေက်ာ္လတ္ၿပီ။ ဤအေၾကာင္းႏွစ္ရပ္ကိုေထာက္၍္ ရခိုင္ျပည္တြင္လည္း က်င္အတတ္ေပၚေပါက္ခသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္းတေထာင္ထက္မေလ်ာ့ႏိုင္ဟု ေတြးမိသည္။” ဟူ၍ သံုးသပ္ျပထားသည္။

ေဝသာလီေခတ္ စူဠစႃႏၵားမင္းလက္ထက္၌ အမတ္ႀကီးဓမၼေဇယ်သည္ “ဗ်ည္း-၃၃ လံုးလွီေလွာ္သံ” ကိုစပ္ဆိုခသည္။ ယင္းလွီေလွာ္သံကို က်င္သန္ႀကီးမ်ားက ၿပိဳင္တူ႐ြတ္ဆို၍ စည္ႀကီးၿဗိန္းေစာင္းတီးကာ ၿပိဳင္ေလာင္းႀကီးမ်ားကိုေလွာ္၍ ရခိုင္ရီတပ္မႀကီးျဖင့္ စစ္ခ်ီထြက္ေၾကာင္းဆိုထားသည္။ ရခိုင္ျပည္နယ္ျဖစ္စဥ္သမိုင္း (ပဥၥမတြဲ) (ယဥ္ေက်းမႈက႑) စာ-၁၈၈ ၌ -

“႐ွိေခတ္ရီတပ္မေတာ္မ်ားတြင္ စစ္ခ်ီထြက္ေသာခါ သန္မာထြားက်ဳိင္းသူက်င္သန္ႀကီးမ်ားက လွီကိုေလွာ္ခတ္ရသည္။” ဟူ၍ ရြီးထားသည္။ ၎လွီေလွာ္သံကိုအေၾကာင္းျပဳလွ်က္ ၿပိဳင္ေလာင္းသံက်ပ္မ်ား စပ္ဆိုခသည္။

“ကိုးစိတ္ကိုးလံ၊ ကိုးပင္းကန္၊ က်င္သန္တိရာတက္ပ်ာစီးလို႔၊ မဟာေလာင္းႀကီးထြက္လို႔လာ” (ရခိုင္ညြန္ဖူး၊ ၁၉၆၈--စာ-၈၃) “ကိုးဆယ့္ကိုးလံ၊ ကိုးပင္းကန္၊ က်င္သန္တၿပီး၊ စည္တတီး” စသည္ျဖင့္ျဖစ္သည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္ “ထမရာဖြဲ႕” ၌လည္း က်င္ျခင္း၊ ကာျခင္း၊ သိုင္းျခင္း၊ ဒိုင္းျခင္းအတတ္ပညာမ်ား သင္ယူပံုကိုဖြဲ႕ဆိုထားဟိၿပီးျဖစ္သည္။ အမရပူရေနျပည္ေတာ္၌ က်င္ေျဖေဖ်ာ္မႈျပဳလုပ္ပံုကိုလည္း “မဇၥ်ိမေဒသအေရးေတာ္ပံုက်မ္း” ၌ တြိရသည္။ ႐ုပ္ဝတၳဳသက္သီအျဖစ္ သွ်စ္ေသာင္းဘုရားလႈိဏ္ဂူပတ္တြင္း၌ က်င္းအားကစပ္နည္းဆိုင္ရာ ႐ုပ္လံုး႐ုပ္ႄကြမ်ား ထြင္းထုထားသည္ကို ကနိထိ တြိျမင္ႏိုင္သည္။

ဤအေၾကာင္းအခ်က္မ်ားကိုဆက္စပ္၍ က်င္အားကစပ္နည္းအတတ္ပညာသည္ ႐ွိေခတ္အဆက္ဆက္ ရခိုင္မင္းမ်ားလက္ထက္ကပင္ ဆင္းသက္လာသည့္ နည္းပညာရပ္ျဖစ္သည္ကို တိတိက်က်ေျပာႏိုင္သည္။ ႐ွိရခိုင္မင္းမ်ားလက္ထက္ကပင္ ရခိုင္႐ိုးရာက်င္ပြဲမ်ားကို မင္းညီလာခံနန္းတြင္းသဘင္မ်ား၌ က်င္းပလာၿမဲျဖစ္သည္။

တိုင္းျပည္အဝွမ္း ၿမိဳ႕ျပကၽြန္းရြာေဒသမ်ား၌ စည္စည္ကားကား ထူးထူးျခားျခားက်င္းပသည္။ က်င္ပြဲ၊ ၿပိဳင္ေလာင္းပြဲမ်ားသည္ ရခိုင္႐ို႕၏တိုက္ေရး၊ ခိုက္ေရး၊ စစ္ေရးအတြက္လည္းေကာင္း၊ စည္းလံုးညီညြတ္မႈ၊ အားမာန္တက္ႄကြမႈ၊ ယံုၾကည္မႈ၊ က်န္းမာၾကံ့ခိုင္မႈမ်ားအတြက္လည္းေကာင္း၊ နန္းတြင္းနန္းျပင္၊ ၿမိဳ႕ျပကၽြန္းရြာမက်န္ စည္ကားၿမိဳင္ဆိုင္စြာက်င္းပသည့္ ပညာတရပ္ျဖစ္သည္။ ကၽြန္းပြဲ၊ ႐ြာပြဲ၊ ဘုရားပြဲ၊ ထီးတင္ပြဲ၊ စ်ာပနပြဲ၊ မယ္ေတာ္ပ်ံပြဲ၊ သႀကၤန္ပြဲ၊ ၿပိဳင္ေလာင္းပြဲ၊ ရထားပြဲစသည့္ ပြဲေတာ္တိုင္း၌ က်င္ပြဲမပါလွ်င္မၿပီးဆိုေလာက္သည္။

ရခိုင္႐ိုးရာအက “က်င္ယိမ္း” ၌ -

“က်ယင္ က်င္၊ ဖမ္းလူခံလူ၊ တူတူလံုး၊ ဒုန္းဒုန္းလည္းခ်၊ အက်လည္း ယင္၊ က်ယင္ က်င္၊ ရခိုင္သား႐ို႕ႀကိဳက္ေတ ရခိုင္က်င္၊ ေခၚတြင္လာကတ္၊ အားကစပ္၊ ပြဲတိုင္းမလြတ္ သူပါဝင္” ဟူ၍ စပ္ဆိုထားသည္။

က်င္ေခတ္ဦးက တပြဲလံုး၌ ေနာက္ဆံုးအႏိုင္ရဗိုလ္စြဲသူကို ဘုရင္၊ မိဖုရား႐ို႕ကိုယ္တိုင္ “ပန္းစည္းဆု” ခ်ီးျမွင့္ေၾကာင္းသိရသည္။ ထိုသို႔ ဆုခ်ီးျမွင့္ပုံစနစ္သည္ ႐ွိဂရိျပည္ အိုလံပစ္ပြဲ၌ “ေလာရယ္” (ေခၚ) သစ္ခြပန္းစည္းဆု ခ်ီးျမွင့္ပံုႏွင့္တူေၾကာင္း သဇင္ႏြယ္၏စာတမ္းငယ္၌ ရြီးသားထားသည္။ ယခုထိက်င္သန္မ်ားအား “ပန္းဆု”ဟူ၍ူ ခ်ီးျမွင့္သည္ကို တခ်ဳိ႕နီရာမ်ား၌ တြိရသိမ့္သည္။

႐ွိက က်င္ပြဲကိ ေ႐ႊေမာင္းတန္း၊ ေငြေမာင္းတန္းဟူ၍ ခြဲျခားက်င္းပသည္။ ပထမတန္း၌ ေနာက္ဆံုးအႏိုင္ရဗိုလ္စြဲသူကိို ေ႐ႊေမာင္ဆု၊ ဒုတိယတန္း၌ ေနာက္ဆံုးအႏိုင္ရဗိုလ္စြဲသူကို ေငြေမာင္းဆုမ်ားခ်ီးျမွင့္သည္။ ေ႐ႊေမာင္း၊ ေငြေမာင္းမ်ားမွာ တစ္က်ပ္၊ တစ္က်ပ္ခြဲထိ အလီးဟိၿပီး တံဆိပ္ခပ္ႏွိပ္ကာ ပိုးႀကိဳး၊ သိုးမီႊးႀကိဳးက်စ္၍ လိုင္ဖင္း၌စြပ္၍ ခ်ီးျမွင့္သည္။ အဂၤလိပ္စာလက္ထက္က အဂၤလိပ္ “မယ္လ္ေဒးလ္” တံဆိပ္မ်ဳိးခပ္ႏွိပ္ကာ ေ႐ႊတံဆိပ္၊ ေငြတံဆိပ္မ်ားကို ခ်ီးျမွင့္ခကတ္သည္ဟုဆိုသည္။ ကနိေခတ္ထိ ေ႐ႊေမာင္း၊ ေငြေမာင္းဆုမ်ားကို ႐ွိမူမပ်က္ခ်ီးျမွင့္က်င္းပၿမဲျဖစ္သည္။ က်င္တေခတ္ဆန္းသစ္လာေသာ ကနိကာလ၌ ကားက်င္ပြဲမ်ားကို ေခတ္ႏွင့္အညီ ဆန္းသစ္တီထြင္ကာ ေ႐ႊေမာင္းဆုမ်ားက်ည္း ခ်ီးျမွင့္က်င္းပလာလတ္သည္။

ရခိုင္ေတာ္ဝင္ဂႏၶဝင္ေျမာက္ ရခိုင့္က်င္ကို မေပ်ာက္မပ်က္၊ တုိးတက္ဖြံ႔ၿဖိဳးေအာင္လုပ္ေဆာင္ရန္မွာ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ရခိုင္သားတိုင္း၏တာဝန္္ျဖစ္သည္။

အခန္း(၃)

က်င္ပညာ၏နက္နဲပံု၊ စနစ္က်ပံုႏွင့္ အက်ဳိးသက္ေရာက္ပံု

(က) နက္နဲပံု၊ စနစ္က်ပံု

(၁) က်င္ပညာသည္ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ထိုးႀကိတ္၊ သတ္ပုတ္၊ ကန္ေက်ာက္ၿပီး ၿပိဳင္ဖက္အား အနာတရျဖစ္ေအာင္ ေဒါမာန္ျဖင့္ၾကံဆတိုက္ခိုက္သည့္ နည္းပညာမဟုတ္။ (ဦးေကၡာင္း၊ ဒူး၊ တန္းေတာင္၊ ၿခီဖနာင့္၊ ၿခီေစာင္း၊ ၿခီဖဝါး၊ လက္ေစာင္း၊ လက္ဝါး၊ လက္ညႇိဳး၊ လက္သီးစသည္မ်ားကိုသံုးၿပီး (ထိုး၊ ႐ိုက္၊ ေက်ာက္၊ ကန္) သတ္ပုတ္ျခင္းမ်ဳိး လံုးဝမပါဝင္ေခ်။

(၂) က်င္ပညာ အဖမ္းသားအနီျဖင့္ လက္ႏွင့္ၿခီကို အသံုးခ်သည့္အခါ (ထိုး၊ ႐ိုက္၊ ေက်ာက္၊ ကန္၊ သတ္ပုတ္) တိုက္ခိုက္ရန္အတြက္မဟုတ္ပဲ (ဆြဲ၊ ဖမ္း၊ ငင္၊ ဖက္၊ တိုး၊ ကန္၊ ေပါက္၊ ခ်ိတ္၊ ေကာ္၊ ပင့္၊ လိမ္၊ က်စ္) ရန္အတြက္သာလွ်င္ အသံုးခ်ရသည္။

(၃) အခံက်င္သန္သည္လည္း အဖမ္းက်င္သန္က (ဆြဲ၊ ငင္၊ ေပါက္၊ ခ်ိတ္၊ လိမ္၊ က်စ္) လာသည့္အခါ စည္းကမ္းနည္းလမ္းတက် (ေယွာင္၊ ထြက္၊ ခၽြတ္၊ ထုတ္၊ ခါ၊ ပစ္၊ ျပန္ပစ္) ရန္အတြက္သာ မိမိ၏လက္ႏွင့္ၿခီကို အသံုးခ်ရသည္။ နာၾကင္က်ဳိးပဲ့ေအာင္ ၾကံစည္တံု႔ျပန္ခြင့္လံုးဝမဟိ။

(၄) အဖမ္းသားအခြင့္အေရးအနီျဖင့္ အခံသားလက္ကိုဆြဲနည္း၊ ေမာင္းသတ္၊ ေမာင္းလိမ္၊ ေမာင္းက်ပ္၊ ေမာင္းဖြင့္၊ ေမာင္းျပန္၊ ေမာင္းလႊဲနည္း၊ ၿခီေပါက္နည္း၊ ခ်ိတ္နည္း၊ ေကာ္နည္း၊ လိမ္နည္း၊ က်စ္နည္း၊ ပစ္နည္း စသည္ျဖင့္ လက္၊ ၿခီမ်ားကို ကိုင္ပံု၊ ေပါက္ပံု၊ က်စ္ပံု စနစ္တက်ဟိသည္။

(၅) အခံသားအခြင့္အေရးအနီျဖင့္ ထိမ္းကိုင္၊ ဆီးကိုင္နည္း၊ ႐ုန္းေယွာင္ထြက္နည္း၊ ၿခီခၽြတ္လက္ခၽြတ္နည္း၊ ခါနည္း၊ ပစ္နည္း၊ ျပန္ပစ္နည္း၊ အျပန္ပစ္နည္းမ်ားသီးျခားစီ အျပန္အလွန္စနစ္တက်ဟိသည္။

(၆) အဖမ္းသားက်င္သန္ကို အခြင့္အေရးပိုပီးထားၿပီး ယင္းအခြင့္အေရးကို အျခင္း၊ အကြက္ျဖင့္ စနစ္တက် က်င္ပညာအသံုးခ်ကိုင္ကာ အခံက်င္သန္အားအႏိုင္ရေအာင္ ပစ္ခ်ရန္ျဖစ္သည္။ အခံသားက်င္သန္သည္လည္း အဖမ္းသားက်င္သန္ ထိုကဲ့သို႔ လံုးဖမ္းကိုင္တြယ္သမွ် ငံု႔ခံနီ႐ံုမဟုတ္ပဲ အခံက်င္သန္၏ခုခံခြင့္အတတ္ပညာကိုပါ တီထြင္ဖန္တီးထားသည္။ အဖမ္းသား၏လံုးဖမ္းကိုင္တြယ္ခြင့္ႏွင့္ အခံသား၏ခုခံကာကြယ္ခြင့္ ပညာႏွစ္ရပ္ကုိ သူတလွည့္ကိုယ္တလွည့္၊ သူတျပန္ကိုယ္တျပန္ ကိုင္ခြင့္ျပဳလွ်က္ ပညာစြမ္းျပရသည့္ အားကစပ္နည္းပညာရပ္ျဖစ္သည္။

(၇) က်င္ကြင္းနည္းအမ်ဳိးမ်ဳိး ပံုစံတက်ဟိသည္။

(၈) က်င္ျခင္း၊ က်င္ကြက္၊ က်င္ဖမ္းနည္း၊ က်င္ခံနည္းမ်ား စနစ္တက် က်ယ္က်ယ္ဝန္းဝန္း ဟိသည္။

(ခ) က်င္ပညာ၏အက်ဳိးသက္ေရာက္ပံု

(၁) က်င္ပညာသည္ လူငယ္႐ို႕၏ တကိုယ္ရည္စြမ္းရည္ျပည့္ဝမႈ၊ ကိုယ္ခႏၶာၾကံ့ခိုင္မႈအတြက္ အေရးပါသည့္ နည္းပညာရပ္ျဖစ္သည္။
(၂) ဇြဲ၊ သကၱိကိုခိုင္မာစီသည္။ အခက္အခဲကို တဦးတည္း ၾကံ့ၾက့ံခိုင္ခိုင္ ရင္ဆိုင္ျဖတ္္ေက်ာ္ရဲသည့္ုစိတ္္ကို ရဟိစီသည္။
(၃) တက္ႄကြမႈအားမာန္ကို ရစီသည္။
(၄) ယံုၾကည္ခ်က္ျပည့္ဝစီၿပီး ျပတ္သားခိုင္မာစီသည္။
(၅) ယုတ္ညံ့သိမ္ဖ်င္းစိတ္၊ အားငယ္ေၾကာက္႐ြံ႕စိတ္မ်ားကို ကင္းေပ်ာက္စီသည္္။
(၆) မိမိကိုယ္မိမိ အားကိုးယံုၾကည္စိတ္ ျမင့္မားစီသည္။
(၇) ဆံုးျဖတ္ခ်က္တရပ္ကို မွန္မွန္ကန္ကန္၊ ခိုင္ခိုင္မာမာခ်မွတ္လုပ္ကိုင္ေဆာင္႐ြက္လိုစိတ္ခိုင္ၿမဲစီသည္။
(၈) က်န္းမာၾကံ့ခိုင္သန္စြမ္းမႈ၊ လွ်င္ျမန္ဖ်တ္လတ္မႈျဖစ္စီသည္။
(၉) လူ႔ေဘာင္ဝန္းက်င္ႏွင့္ ေေပါင္သင္းဆက္ဆံေရးကိုတိုးတက္စီသည္။
(၁၀) အမ်ားအက်ဳိး၊ ဦးေဆာင္ဦး႐ြက္ျပဳ ပါဝင္ေဆာင္႐ြက္ႏိုင္ရန္ ကာယ၊ ဉာဏ္စြမ္းရည္မ်ားကိုျပည့္ဝစီသည္။
သို႔ျဖစ္၍ ဤအမ်ဳိးသားေရးလကၡဏာ၊ အမ်ဳိးဂုဏ္ေပၚလြင္စီသည့္ အမ်ဳိးသားယဉ္ေက်းမႈ
အစစ္အမွန္ျဖစ္သည့္ က်င္အားကစပ္နည္းပညာရပ္ကို ရခိုင္လူငယ္တိုင္း နားလည္ကၽြမ္းက်င္တတ္ေျမာက္ေအာင္ႀကိဳးစားၿပီး လက္ဆင့္ကမ္းထိန္းသိ္မ္းရမည္။ သို႔မွသာ က်င္ပညာ၏ဂုဏ္ရည္၊ အမ်ဳိးသားဂုဏ္ရည္ ပိုမိုတိုးတက္ေတာက္ေျပာင္လာမည္ျဖစ္သည္။

အခန္း(၄)

က်င္သန္မ်ားႏွင့္ က်င္အတန္းအစားခြဲျခားပံု

(က) က်င္သန္အတန္းအစားခြဲျခားပံု

(၁) က်င္သန္။ ။ က်င္အတတ္ပညာတတ္ကၽြမ္းၿပီး ခႏၶာကိုယ္ သန္မာထြားက်ဳိင္းသူအားလံုးကိုေပါင္း႐ံုး၍ က်င္သန္ဟုေခၚသည္။

(၂) က်င္သန္ေခ်။ ။ က်င္ပညာသင္စ၊ က်င္ကိုင္စ၊ အသက္အ႐ြယ္ငယ္ႏုေသာ သူလူငယ္မ်ား၊ ေငြေမာင္းတန္း (အငယ္တန္း) ၌ ဝင္ကိုင္စလူငယ္မ်ားကို က်င္သန္ေခ် (က်င္သန္ငယ္) ဟုေခၚသည္။

(၃) က်င္သန္ႀကီး။ ။ က်င္ပညာရည္ျပည့္ဝၿပီး က်င္ပြဲမ်ားစြာကိုင္ဖူးၿပီး ပြဲအတြိအၾကံဳရင့္က်က္သည့္ အားခြန္ဗလျပည့္စံုသည့္ က်င္သန္၊ ေ႐ႊေမာင္း၊ ေငြေမာင္း အႀကိမ္ႀကိမ္ရဖူးသည့္က်င္သန္မ်ဳိးကို က်င္သန္ႀကီးဟု ေခၚသည္။ အထူးသျဖင့္ ေ႐ႊေမာင္းတန္း (အႀကီးတန္း) မွ ေ႐ႊေမာင္းရက်င္သန္ႀကီးမ်ားကို ေခၚသည္။

(၄) ျပည္က်င္သန္ႀကီး။ ။ ျပည္က်င္သန္ႀကီးဆိုသည္မွာ က်င္ေလာက၏ အထြတ္အထိတ္ဂုဏ္ပုဒ္ပင္ျဖစ္သည္။ ရခိုင္ျပည္ေဒသအႏွံ႔က ပြဲတိုင္းလိုလို၌ ေ႐ႊေမာင္းေျမာက္မ်ားစြာရဟိထားၿပီး၊ ပရိသတ္ႀကိဳက္ႏွစ္သက္ေသာ က်င္သန္ႀကီး၊ အင္အားႏွင့္ပညာရပ္၌ အံ့မခန္းေလာက္ေအာင္ ထူးခၽြန္ျပည့္စံုၿပီး ေလးစားခ်ီးက်ဴးထိုက္ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ဳိးကို ျပည္က်င္သန္ႀကီးအျဖစ္ ျပည္သူ႐ို႕ႏႈတ္ဖ်ားမွ ကင္းပြန္းတပ္ပီးသည့္ ဘြဲ႔ျဖစ္သည္။ အဆင့္ျမင့္ဆံုး ၿပိဳင္စံယွား က်င္ပညာသွ်င္မ်ားျဖစ္သည္။

(ခ) က်င္အတန္းအစားခြဲျခားပံု

(၁) ရွိအစဥ္အလာ က်င္အတန္းအစားခြဲျခားပံု

ရွိအစဥ္္အလာအရ က်င္ပြဲကို ေ႐ႊေမာင္းတန္း၊ ေငြေမာင္းတန္း အတန္းႏွစ္မ်ဳိးခြဲျခားက်င္းပသည္။ ေ႐ႊေမာင္းတန္းမွာ ေ႐ႊေမာင္းဆု၊ ေငြေမာင္းတန္းမွာ ေငြေမာင္းဆု ခ်ီးျမွင့္သည္။ ေ႐ႊေမာင္းတန္း၌ ႏိုင္ေမာင္း (ပထမဆု)၊ က်ေမာင္း (ဒုတိယ) ပီးသကဲ့သို႔ ေငြေမာင္းတန္း၌ ထိုသို႔ခ်ီးျမွင့္သည္။ ေငြေမာင္းတန္း၌ ပြဲေျမာက္မ်ားစြာကိုင္ဖူးၿပီး ေငြေမာင္း (ပထမဆု) အႀကိမ္ႀကိမ္ရဖူးကာ က်င္အတြိအၾကံဳရင့္က်က္သူ၊ အားအင္လည္းျပည့္စံုသူကို ေ႐ႊေမာင္းက်င္သန္အျဖစ္ တန္းတင္၍တိုက္တတ္သည္။ ေ႐ႊေမာင္းတန္းက်င္သန္မွာ ေငြေမာင္းတန္း၌ဆင္းကိုင္ခြင့္မဟိ။ ေငြေမာင္းတန္း၌ တက္ေရာက္ယွဉ္ၿပိဳင္ကိုင္ႏိုင္ခြင့္ဟိသည္။

(၂) ေခတ္သစ္က်င္အတန္းအစား ခြဲျခားပံု

ကနိ ရခိုင္ျပည္၏ အထင္ကရက်င္ပြဲႀကီးတခ်ဳိ႕ ၌ က်င္ကိုေခတ္ႏွင့္အညီတိုးတက္ေအာင္ တီထြင္ၾကံဆက်င္းပလာၿပီးျဖစ္သည္။ မိမိအသက္အ႐ြယ္အလိုက္ ႀကီးငယ္မ႐ြီး က်င္သန္တိုင္း က်င္ကိုင္ခြင့္ရစီရန္စီစဥ္ၿပီး က်င္အတန္းအစားမ်ားကို ေအာက္ပါအတိုင္း ခြဲျခားက်င္းပလာသည္။

(က) သက္ႀကီးတန္း (က်င္အိုတန္း)
(ခ) အႀကီးတန္း (ပထမတန္း)
(ဂ) အလတ္တန္း (ဒုတိယတန္း)
(ဃ) အငယ္တန္း (တတိယတန္း)
(င) တန္းသစ္

မေမွ်ာ္လင့္ပဲ မတန္တတန္ ယံႈးနိမ့္လားရသည့္က်င္သန္မ်ား၊ မျပတ္သားအယံႈးပီးလားရသည့္ က်င္သန္မ်ား၊ ပရိသတ္အႀကိဳက္ (သို႔မဟုတ္) က်င္ေကာ္မတီမ်ားအႀကိဳက္ က်န္သန္မ်ားကိုလည္း (ေမာင္းမရပဲ ယံႈးလားရသည့္က်င္သန္ထဲမွ) ရြီးထုတ္ၿပီး တိုက္ပီးသည့္ စိန္ေခၚေမာင္း (စိန္ေခၚပြဲ) သို႔မဟုတ္ (ၾကည့္ခ်င္ပြဲ) ဟူ၍လည္း စီစဥ္က်င္းပပီးတတ္သည္။


အန္း(၅)

က်င္ကိုင္ပံု

အၿခီခံသေဘာမိတ္ဆက္

(က) က်င္ကိုင္ပုံ ေယ်ဘုယသေဘာ

က်င္ကိုင္သည္ကို က်င္လံုးသည္ဟုလည္းဆိုသည္။ က်င္ကိုင္၊ က်င္လံုးရန္အတြက္ က်င္သန္ႏွစ္ဦး ဟိရမည္။ က်င္သန္ႏွစ္ဦး က်င္ကိုင္သည္ကို က်င္တပူး (သို႔) က်င္တည္းတတည္း (သို႔) က်င္တြဲတတြဲအျဖစ္ သတ္မွတ္သည္။ က်င္တည္း က်င္ကိုင္ရန္အတြက္ (အဖမ္း) ႏွင့္ (အခံ) ကို ရြီးခ်ယ္ပီးရသည္။ က်င္သန္တဦးကဖမ္းၿပီး က်န္တဦးက ခံပီးရသည္။ က်င္ဖမ္းသူကို အဖမ္းသား (သို႔) အဖမ္းက်င္သန္(သို႔) အဖမ္းလူဟုေခၚၿပီး က်င္ခံပီးသည့္သူကို အခံသား(သို႔) အခံက်င္သန္ (သို႔) အဖမ္းလူဟုေခၚသည္။ ဖမ္းလွည့္ကိုရေသာ က်င္သန္က လက္ေမာင္းႏွစ္ဖက္ကိုေျမွာက္ကားကာ စဖမ္းရၿပီး၊ အခံလွည့္က်သည့္က်င္သန္က လက္ေမာင္းႏွစ္ဖက္ကို နံေဘးမွာကပ္၍ လက္ဖ်ားပိုင္းကို ရွိသို႔ေတာင့္ေတာင့္ပီးထားကာ ကိုယ္ကိုကိုင္းညြတ္ဦးတည့္ၿပီး သတိျဖင့္ခံပီးရသည္။

အခံသားၿခီႏွစ္ဖက္ကိုလည္း ၿပဳိင္မရပ္ဘဲ ရွိေနာက္ဟန္ခ်က္ညီညီ ထားၿပီးခံရသည္။ အဖမ္းသားကစၿပီး လွန္၊ ဖက္၊ ဆြဲ၊ ဖမ္း၊ ေပါက္၊ ခ်ိတ္၊ လိမ္၊ က်စ္ႏိုင္သည္။ က်င္ျခင္း၊ က်င္ကြက္ျဖင့္ပစ္ခ်ႏိုင္သည္။ ထိုသို႔ အဖမ္းသားက ဆြဲ၊ ဖမ္း၊ လွန္၊ ဖမ္း၊ ေပါက္၊ ခ်ိတ္၊ လိမ္၊ က်စ္ရန္ ႀကိဳးစားလာသည့္အခါ ပစ္ခ်လာသည့္အခါ တခ်ိန္တည္းတၿပိဳင္တည္းမွာ အခံက်င္သန္ကလည္း ျဖဳတ္၊ ဆီး၊ ကာ၊ ခၽြတ္၊ တိုး၊ ကန္၊ ႐ုန္း၊ ထြက္၊ ကာခြင့္ဟိသည္။ ျပန္လည္ပစ္ခ်ခြင့္ဟိသည္။

(ခ) က်င္တည္းပံု၊ က်င္တိုက္ပံု ေယ်ဘုယ်သေဘာ

က်င္သန္ႏွစ္ဦး က်င္တတည္းစီးတြဲၿပီးေနာက္ “က်င္တလင္း” (သို႔) “က်င္ကြင္း” ထဲ၌
က်င္တိုက္ရသည္။ “က်င္တည္း” မ်ားကို “က်င္တည္းအဖြဲ႔” (က်င္စာရင္းထိန္းေကာ္မတီ) ကတည္းပီးၿပီး၊ ၎က်င္တည္းမ်ားကို က်င္ကြင္းထဲသို႔ က်င္ကိုင္ဖို႔လာေရာက္ပါရန္ “ျပန္ၾကားေရးေကာ္မတီ” ကဖိတ္ေခၚပီးရသည္။ က်င္သန္ႏွစ္ဦးစလံုးေရာက္ဟိက ၎က်င္တည္းကို “က်င္ဒုိင္အဖြဲ႔” ထဲမွ က်င္ဒုိင္ႏွစ္ဦးတာဝန္ယူႀကီးၾကပ္ၿပီး က်င္တိုက္ရသည္။

တာဝန္ယူႀကီးၾကပ္မည့္ က်င္ဒိုင္ႏွစ္ဦးစီကို က်င္တြဲႏွင့္တြဲဖက္၍ “က်င္တည္းအဖြဲ႔က” နာမည္ေႀကာ္ျငာပီးရသည္။ က်င္တလင္းအက်ယ္အဝန္း၊ ႀကီးၾကပ္က်င္ဒုိင္ အရြီအတြက္အေပၚမူတည္၍ က်င္တည္းမ်ားကို တတည္းကနီ၊ ေလး၊ ငါးတည္းထိ တၿပိဳင္တည္းတုိက္ႏိုင္သည္။ က်င္တလင္း၌ က်င္ဒုိင္အဖြဲ႔က ႀကီးၾကပ္သည္။ တခ်ဳိ႕ပြဲ၌ “က်င္ဒုိင္ခ်ဳပ္” ဟူ၍ သီးသန္႔ထားပီးသည္။ သက္ဆိုင္ရာက်င္ဒုိင္ႏွစ္ဦးက က်င္တည္းကို အဖမ္းအခံသတ္မွတ္ပီးရသည္။ က်င္တတည္း၏အယံႈးအႏိုင္ကို ႀကီးၾကပ္ကြင္း က်င္ဒုိင္မ်ား၏အဆံုးအျဖတ္ျဖင ့္မေၾကနပ္ပါက “က်င္ခံုသမာဓိအဖြဲ႔” (က်င္အကဲျဖတ္လူႀကီးအဖြဲ႔) ထံ ေစာဒကဝင္တင္ျပႏိုင္သည္။ က်င္ခံုသမာဓိအဖြဲ႔၏ဆံုးျဖတ္ခ်က္သည္ ေနာက္ဆံုးအၿပီးအျပတ္အတည္ျဖစ္သည္။

(ဂ) က်င္တတည္း၏က်င္ကိုင္ပံုအဆင့္ဆင့္

က်င္တတည္း၏က်င္ကိုင္ပံုအဆင့္ဆင့္ကို အႏွစ္ခ်ဳပ္သာေဖာ္ျပပါမည္။ အဖမ္းသားက အခံသားကို ၿခီတႀကိမ္ ေပါက္၊ ခ်ိတ္၊ လိမ္၊ က်စ္၍ အခံသားမက်ပဲ ႐ုန္းလြတ္လားပါက အဖမ္းတေခါက္ၿပီးလားၿပီးေနာက္ တႀကိမ္ထပ္ဖမ္းရသည္။ ေနာက္တႀကိမ္လည္း အဖမ္းသားက ၿခီတင္၊ ေပါက္ခ်ိတ္၊ လိမ္က်စ္ပစ္၍ အခံသားၿမီေပၚမက်ပဲ လြတ္လားပါက အဖမ္းႏွစ္ေခါက္ ၿပီးလားၿပီျဖစ္သည္။ ႏွစ္ေခါက္ရာ ၿခီတင္ပစ္ခြင့္ဟိၿပီး အခံသားက ျပန္ဖမ္းရမည္ျဖစ္သည္။ က်င္တည္းတတည္း၏အယံႈးအႏိုင္သတ္မွတ္ပံုကို ေအာက္တြင္ ဇယားျဖင္ေဖာ္ျပထားသည္။

ဥပမာ။

စဥ္....... ေမာင္ျဖဴ........... ေမာင္နီ............ က်သူ................... အႏိုင္ရသူ

(က)
…….....အဖမ္း ...............အခံ ................ေမာင္နီက်............. ေမာင္ျဖဴႏိုင္
..........အခံ ..................အဖမ္း .............ေမာင္နီက်..............

(ခ)
.….... အဖမ္း ..............အခံ ...............ေမာင္ျဖဴက်............. ေမာင္နီႏိုင္
..........အခံ .................အဖမ္း .............ေမာင္ျဖဴက်

(ဂ)
.…....အဖမ္း ..............အခံ................ ေမာင္နီက်................. ေမာင္ျဖဴႏိုင္
........အခံ................ အဖမ္း................ ေမာင္နီဖမ္းမရ

(ဃ)
……....အဖမ္း ............အခံ ..................ေမာင္နီက်
..........အခံ ...............အဖမ္း ................ေမာင္ျဖဴက်
..........အဖမ္း ............အခံ ...................ေမာင္ျဖဴက်
.........အခံ ................အဖမ္း ................ေမာင္နီက်
.........အဖမ္း .............အခံ ...................ေမာင္ျဖဴဖမ္းမရ
..........အခံ ...............အဖမ္း .................ေမာင္နီဖမ္းမရ

အဖမ္းတေခါက္၊ အခံတေခါက္စီ သူတလွည့္က်နီၿပီး အယံႈးအႏိုင္မရျဖစ္နီပါက “အဖမ္း၊ အခံ” ကိုျပန္၍ “အသစ္တဖန္ ေမ်ာက္ပန္းလွန္ပီး၍ ဖမ္းသူမွာ ၿခီတေခါက္ရာ ေပါက္ခ်ိတ္၊ လိမ္ဖမ္းခြင့္ျပဳရပါသည္။ က်သူကို အယံႈးပီးရသည္။ လံုးဝအယံႈး၊ အႏိုင္မရပါက အယံႈးအႏိုင္ကို ေမ်ာက္ပန္းလွန္၍ ျဖစ္စီ၊ မဲျဖင့္ျဖစ္စီ ဆံုျဖတ္ႏိုင္သည္။

အခန္း(၆)

က်င္ပြဲက်င္းပေရးေကာ္မတီမ်ား

က်င္ပြဲက်င္းပေရးေကာ္မတီအသီးသီးသည္ မိမိ႐ို႕၏လုပ္ငန္းတာဝန္ဝတၱရားမ်ားကို ဆံုးျဖတ္လုပ္ပိုင္ခြင့္ေဘာင္အတြင္းမွနီ၍ ျပည့္ျပည့္ဝဝႀကိဳးပမ္းေဆာင္႐ြက္ရသည္။ က်င္ပြဲ၌ ဖြဲ႔စည္းရမည့္ လုပ္ငန္းေကာမတီမ်ားမွာ --

(က) က်င္ခံုသမာဓိအဖြဲ႔ (က်င္အကဲျဖတ္လူႀကီးအဖြဲ႔)
(ခ) က်င္ဒိုင္အဖြဲ႔
(ဂ) က်င္တည္းအဖြဲ႔ (က်င္စာရင္းထိန္းအဖြဲ႔)
(ဃ) ျပန္ၾကားေရးအဖြဲ႔
(င) က်င္ေဇျပား ေရာင္းခ်ေရးအဖြဲ႔
(စ) က်င္ေဇျပားကို (ဆုေငြ) ျပန္ပီးေရာင္းခ်ေရးအဖြဲ႔
(ဆ) ႀကိဳဆုိနီရာခ်ထားေရးးအဖြဲ႔
(ဇ) က်င္တလင္း၊ က်င္မ႑ပ္ပ်င္ဆင္ေရးအဖြဲ႔
(စ်) က်င္ပြဲအခမ္းအနားပ်င္ဆင္ေရးအဖြဲ႔
(ည) က်င္သန္မ်ားဆုခံစဥ္ လိုက္ပါကူညီေရးအဖြဲ႔
(ဋ) လွ်ပ္စစ္မီးတပ္ဆင္ေရးအဖြဲ႔
(႒) စာရင္းထိန္း၊ စာရင္းစစ္အဖြဲ႔….စသည္ျဖင့္ျဖစ္သည္။

က်င္ပြဲ၌ အဓိကက႑မွပါဝင္ရသည့္ “က်င္ဒိုင္အဖြဲ႔” ၏ တာဝန္ႏွင့္ က်င့္ဝတၱရားမ်ားကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္။


(ခ) က်င္ဒိုင္အဖြဲ႔၏တာဝန္ႏွင့္ က်င့္ဝတၱရားမ်ား

(၁) တာဝန္မ်ား

(၁) က်င္ဒိုင္မ်ားသည္ မိမိႏွင့္သက္ဆိုင္ရာက်င္တည္းမ်ားကို က်င္တလင္းသို႔ ေခၚယူၿပီး ခါးစည္းႀကိဳးကို မွန္ကန္စနစ္တက်ေႏွာင္စီးရမည္။ ေဘာင္းဘီျဖင့္က်င္ကိုင္းျခင္းကို တားျမစ္ရမည္။
(၂) အႏၲရာယ္ျဖစ္စီႏိုင္သည့္ လက္ဝတ္ထည္မ်ားကို ဝတ္ဆင္ထားသည့္က်င္သန္ကို ယင္းလက္ဝတ္ထည္အား ခၽြတ္ထားဖို႔ေျပာရမည္။ လက္သည္း႐ွည္က်င္သန္မ်ားကို ခ်က္ခ်င္းလွီးျဖတ္စီရမည္။
(၃) က်င္သန္ႏွစ္ဦးအတူ ပရိသတ္ကို ႐ွိခိုးအ႐ိုအေသျပဳၿပီးမွ က်င္ကြင္းထဲသို႔ဝင္စီရမည္။
(၄) က်င္သန္ႏွစ္ဦးကို ေဒါသမပါဘဲ၊ ခ်စ္ၾကည္ရင္းႏွီးစြာျဖင့္ လက္ဆြဲႏႈတ္ဆက္ၿပီးမွ စည္းကမ္းႏွင့္အညီ က်င္ကိုင္စီရမည္။
(၅) က်င္သန္ႏွစ္ဦး ဖမ္းလွည့္၊ ခံလွည့္ကို စည္းကမ္းအတုိင္း စီစည္ဆံုးျဖတ္ပီးရမည္။
(၆) ႀကီးၾကပ္က်င္ကိုင္ဒိုင္ႏွစ္ဦးသည္ မိမိ႐ို႕ႏွင့္သက္ဆိုင္ရာက်င္တည္းကို မ်က္ၿခီမျပတ္ စိစပ္ေသခ်ာေစာင့္ၾကည့္နီရမည္။ ထိုင္မနီရ။ တနီရာတည္း၌ ရပ္မနီရ။ က်င္းတည္းႏွင့္အတူ လိုက္ပါလႈပ္လွ်ားနီရသည္။
(၇) က်င္သန္ႏွစ္ဦး အဖမ္းအခံကို အျငင္းပြားပါက သက္ဆိုင္ရာက်င္ဒုိင္ႏွစ္ဦးက ဆံုးျဖတ္ပီးရမည္၊ တြန္းပစ္ခ်မႈမ်ဳိးမျဖစ္ရေအာင္ သက္ဆိုင္ရာက်င္ဒိုင္ႏွစ္ဦးက ႀကီးၾကပ္ႏိုင္သည္။
(၈) က်င္သန္ႏွစ္ဦး သတ္မွတ္က်င္တလင္းနီရာ၌သာ က်င္ကိုင္ႏိုင္စီရန္ႏွင့္ လူထုထဲ (သို႔) စည္းအျပင္သို႔ တြန္းခ်မႈမ်ဳိးမျဖစ္စီရေအာင္ သက္ဆိုင္ရာက်င္ဒိုင္ႏွစ္ဦးက ႀကီးၾကပ္ႏိုင္ရမည္။
(၉) က်င္တလင္းသည္ စည္းအျပင္ဘက္ လူထုထဲသို႔ပစ္ခ်ျခင္း။ ႀကိဳးဝိုင္းစည္းေပၚ၌ ပစ္ခ်ျခင္းမ်ဳိးေၾကာင့္ က်င္သန္တဦးက်လဲလားပါက အယံႈး၊ အႏိုင္၊ မပီးပဲ ျပန္ကိုင္စီရမည္။
(၁၀) က်င္သန္တဦးဦး က်င္ကိုင္၍ တႀကိမ္ၿပီးသျဖင့္ အနားယူခြင့္ေတာင္းပါက ပီးသင့္က ပီးရမည္။ တႀကိမ္မွာ (၁၅) မနစ္ထက္ ပိုအနားယူခြင့္မပီးရ။
(၁၁) က်င္သန္တဦးဦး က်င္ကိုင္နီစဥ္ စည္းကမ္းေဖာက္ဖ်က္မႈဟိပါက သတိပီးတားျမစ္ရမည္၊ ထုတ္ပယ္သင့္သည္ထင္ျမင္က က်င္သမာဓိထံ တင္ျပအတည္ျပဳခ်က္ယူရမည္။
(၁၂) က်င္ဒိုင္သည္ က်င္တတည္းတိုက္ၿပီးတိုင္း အယံႈးအႏိုင္ကို က်င္တည္းအဖြဲ႔သို႔ ျပန္လည္တင္ျပပီးရမည္။
(၁၃) က်င္တြဲမ်ားကို က်င္ကြင္းအနီအထားကိုၾကည့္ၿပီး ထုတ္တိုက္ရမည္။ က်င္တည္းမမ်ားစီရ။
(၁၄) က်င္ကြင္း၌ က်င္တည္းမျပတ္စီရန္လည္း ဂ႐ုစိုက္ရမည္။
(၁၅) က်င္သန္မ်ား က်င္ကြင္းျပလိုက စီစဥ္ပီးရမည္။
(၁၆) က်င္သန္မ်ားသည္ က်င္ပြဲမစမီကပင္ က်င္တလင္း၌ အဆင္သင့္ဟိနီရမည္။

၂။ က်င္ဝတၱရားမ်ား

(၁) က်င္ဒိုင္မ်ားသည္ က်င္တည္းတတည္း၏အယံႈးအႏိုင္ကို ခ်က္ခ်င္းမွန္ကန္တိက် ျပတ္သားစြာ ဆံုးျဖတ္ပီးႏိုင္ရမည္။ က်င္ဒိုင္ႏွစ္ဦးစလံုး ဆံုျဖတ္ခ်က္မွန္ရပါမည္။
(၂) က်င္သန္မ်ား က်င္ကိုင္နီစဥ္ျဖစ္စီ။ အနားယူနီစဥ္ျဖစ္စီ တဦးတဖက္ကိုမွ် အားပီးအေျမွာက္ေျပာျခင္း၊ အၾကံပီးျခင္း လံုးဝမလုပ္သင့္။
(၃) က်င္သန္တဦးဦး က်င္ႏိုင္သည့္အခါ ဝမ္းသာအားရလက္ခုပ္တီးျခင္း၊ ထၿပီးက်င္ကြင္းျခင္းမ်ား လံုးဝမလုပ္သင့္။
(၄) အဖမ္းက်င္သန္က အခံက်င္သန္၏ခါးကို ကိုင္ဖက္ထမ္းထားလွ်င္ အဖမ္းသားကို လႊဲပစ္မခ်စီရန္ ခ်က္ခ်င္းတားၿပီး အခံသားကိုအက်ပီးရမည္။ အခံသားအက်မခံလိုက ပစ္ခ်ခြင့္ျပဳရမည္။
(၅) က်င္ဒိုင္မ်ားသည္ က်င္ကိုင္နည္းပညာ၊ က်င္ကိုင္းျခင္းစံုစံုလင္လင္ကို ႏွံ႔စပ္ေအာင္သိထားရမည္။
(၆) က်င္ဒိုင္အတြိအၾကံဳရင့္က်က္ေအာင္ ႀကိဳးစားရမည္။
(၇) က်င္စည္းကမ္းမ်ားကို ျပည့္ျပည့္စံုစံုသိထားရမည္။
(၈) ဘက္လိုက္မႈ လံုးဝကင္းယွင္းၿပီး သမာသမတ္က်ရမည္။
(၉) က်င္သန္မ်ားႏွင့္ က်င္ပြဲကာလ၌ ေရာေရာေႏွာေႏွာမနီသင့္။
(၁၀) လာဘ္ပီးလာဘ္ယူ လံုးဝကင္းယွင္းရမည္။
(၁၁) က်င္ဒိုင္မ်ား ဆီးလိပ္ေသာက္ျခင္း၊ အရက္ေသာက္ျခင္း လံုးဝေယွာင္ၾကည္ရမည္။
(၁၂) က်င္ဒိုင္မ်ား သက္လံုေကာင္စီရန္ ေလ့က်င့္ခန္းမ်ားလုပ္သင့္သည္။
(၁၃) က်င္သန္းမ်ားအေပၚ၌ ေၾကာသားရင္သားမခြဲျခားဘဲ စိတ္ထားေစတနာမွန္ရမည္။
(၁၄) က်င္တိုက္နီခ်ိန္ က်င္ဒိုင္အခ်င္းခ်င္းျဖစ္စီ၊ တျခားသူမ်ားႏွင့္ျဖစ္စီ စကားေျပာမနီသင့္။
(၁၅) က်င္ဒိုင္ဝတ္စံုစနစ္တက်၍ ဝတ္ဆင္ႀကီးၾကပ္သင့္သည္။


အခန္း(၇)

က်င္ပြဲက်င္းပျခင္း

က်င္ပြဲကို ကြင္းအဖြင့္ရတုဆို၍ မဂၤလာစည္ေတာ္မ်ားတီးခတ္ကာဖြင့္လွစ္သည္။ က်င္းကြင္းကို နံ႔သာရည္မ်ားပက္ျဖန္းရသည္။ က်င္တည္း (က်င္တြဲ) မ်ားကို စမတင္မီွ မဂၤလာက်င္တည္းမ်ားကို စ၍တိုက္ေလ့ဟိသည္။ က်င္တိုက္ရာ၌ က်င္စည္တီးပီးရသည္။ က်င္စမတိုက္မီွ စာရင္းဝင္က်င္သန္မ်ား က်င္ကြင္းထဲ၌ က်င္ကြင္းျပရသည္။ က်င္ကိုင္၍ က်င္တတည္းႏိုင္သူကို “ႏွစ္ေခါက္ႏိုင္” ဟု သတ္မွတ္သည္။ ႏွစ္တည္းႏိုင္ပါက ေလးေခါက္ႏိုင္။ သံုတည္းႏိုင္ပါက ေျခာက္ေခါက္ႏိုင္စသည္ျဖင့္ ေမာင္းလုပြဲ၊ ဗိုလ္လုပြဲေရာက္ေအာင္ထိ ဆက္ႏိုင္လားရသည္။

က်င္တတည္း အယံႈးအႏိုင္ၿပီးတိုင္း ပရိသတ္ထံ ယံႈးသူေရာ၊ ႏိုင္သူပါ ဆုခံယူရသည္။ ခံုသမာဓိလူႀကီးအဖြဲ႔က စတင္ၿပီး “ပန္းဆုေငြ” ခ်ီးျမွင့္ပီးရသည္။ က်င္ပြဲက်င္းပၿပီးခါနီး၌ က်င္ဒိုင္အခ်င္းခ်င္း ခ်စ္ၾကည္ေရးက်င္ကိုင္ရသည္။ က်င္သန္မ်ားက်င္ႏိုင္သည့္အခါ က်င္ကြင္းျပရသည္။ က်င္သန္မ်ား ေနာက္ဆံုးဗုိလ္ဆြဲေမာင္းရသည့္အခါလည္း ကြင္းထဲပတ္၍ က်င္ကြင္းျပ၍ က်င္ပြဲၾကည့္ပရိသတ္မ်ားသည္ က်င္ေဇျပားမ်ားဝယ္ယူၿပီး က်င္သန္မ်ားဆုခံစဥ္ က်င္းကြင္းျပစဥ္၌ ဆုခ်ီးျမွင့္ပီးရသည္။ ေငြသားလည္း ဆုခ်ီးျမွင့္ပီးႏိုင္သည္။ က်င္သန္မ်ားက မ႑ပ္တြင္းပရိသတ္ထံမွ ဆုခ်ီးျမွင့္မႈခံယူၿပီး ရလာသည့္က်င္ေဇျပားမ်ားကို က်င္ေဇျပားဖိုး ဆုေငြျပန္ပီးေခ်ေရးအဖြဲ႔ထံ၌ ေဇျပားႏွင့္ေငြ ဖလွွယ္ယူရသည္။ “က်င္ခံုသမာဓိအဖြဲ႔” က က်င္ဒိုင္မ်ားထံမွတင္ျပလာသည့္ က်င္သန္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္သည့္ တင္ျပခ်က္မ်ားကို ဆံုးျဖတ္ပီးရသည္။

က်င္းပြဲက်င္းပရာ အငယ္တန္း၊ အလတ္တန္းစသည့္ ေအာင္တန္းမွ က်င္သန္မ်ားကို စတင္တိုက္ရၿပီး ေ႐ႊေမာင္းတန္း (ပထမတန္း/အႀကီးတန္း) က်င္သန္မ်ားကို ပြဲေတာ္ေနာက္ဆံုးရက္မ်ား၌ရာ တိုက္ေလ့ဟိသည္။ က်င္တည္းမ်ားကို ယံႈးျဖဳတ္စနစ္ျဖင့္ က်င္းပေသာ္လည္း ယခုအခါ တခ်ဳိ႕ပြဲမ်ား၌ က်င္သန္ဦးေရနည္းေသာ ေ႐ႊေမာင္းတန္း (ပထမတန္း/အႀကီးတန္း) က်င္သန္ႀကီးမ်ားကို ပရိသတ္က အားရပါးရၾကည့္႐ႈႏိုင္စီရန္ ပတ္လည္စနစ္ျဖင့္ က်င္းပသည္လည္းဟိသည္။

အခန္း (၈)

က်င္ကြင္းနည္းမ်ား

က်င္သန္မ်ားသည္ က်င္းကြင္းထဲ က်င္ကြင္းျပရာတြင္ က်င္ပြဲအသီးသီးမွ မိမိရဟိထားေသာ ေ႐ႊ၊ ေငြ ဆုတံဆိပ္မ်ားကို လိုင္တြင္ဆြဲ၍ က်င္ကြင္းျပရသည္။ ရွိဦးစြာ မိမိ၏က်င္ကြင္းနည္းျပဆရာမ်ားကို ကန္ေတာ့ရသည္။ က်င္ခံုသမာဓိ လူႀကီးအဖြဲ႔ကို ဂါရဝျပဳရသည္။ ေနာက္ပရိသတ္ဘက္သို႔လွည့္၍ ဂါရဝျပဳရသည္။ ၿပီးမွ ကြင္းတပတ္လွည့္၍ က်င္ကြင္းျပရသည္။ က်င္ကြင္းနည္းအမ်ဳိးမ်ဳိးဟိသည္။ ေအာင္တြင္ေဖာ္ျပထားသည္။

(က) ဝံ့လက္သဲ (သို႔) ၀ံလက္သစ္ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ မားမားမတ္မတ္ရပ္လိုက္သည္။ တည္ၾကည္ေသာမ်က္ႏွာထားျဖင့္ မိမိလက္ႏွစ္ဖက္ကို လက္အုပ္ခ်ီးပူးကပ္ထားလိုက္သည္။ နဖူးေပၚတြင္ကပ္၍ တျဖည္းတျဖည္း ဝဲယာသို႔ဆန္႔တန္းထားသည္။ လက္ႏွစ္ေခ်ာင္းအနီအထားမွာ ငွက္ေတာင္မ်ား ျဖန္႔သကဲ့သို႔ျဖစ္သည္။

လက္ႏွစ္ေခ်ာင္းကို အေပၚသို႔ ဆတ္ခနန္း ေျမွာက္ခ်ီလိုက္သည္။ ၿပီးေနာက္ တနီရာသို႔ လႊားကနန္း ခုန္လိုက္သည္။ ေနာက္တနီရာသို႔ေရာက္သည္ႏွင့္ ဘယ္-ညာလက္ဝါးႏွစ္ဖက္ျဖင့္ ဘယ္-ညာေပါင္ေပၚ႐ိုက္ခတ္လိုက္သည္။ ထို႔သို႔ ႐ိုက္ခတ္ၿပီးေနာက္ ငွက္ဝံလက္ပ်ံသကဲ့သို႔ လက္မ်ားကို ဘယ္-ညာဆန္႔တန္းေဝွ႔ယမ္းသည္။

သို႔ျဖင့္ တနီရာမွတနီရာသို႔ လွည့္လည္ၿပီး ကြင္းတပတ္ျပည့္ေအာင္ က်င္ကြင္းျပသည္။

(ခ) က်ီကန္းရီခ်ဳိး ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ ကိုယ္ကိုမားမားမတ္မတ္ရပ္လိုက္သည္။ ကိုယ္ဟန္အနီထားျဖင့္ ၾကံ့ခိုင္မႈကို ျပထားသည္။ လက္ႏွစ္ေခ်ာင္းကိုပူးကာ နဖူးေပၚတြင္ကပ္၍ တျဖည္းျဖည္း ဝဲ-ယာသို႔ ဆန္႔တန္းထားလိုက္သည္။ ဒူးကို ကုပ္နီဟန္ထားခႏၶာကိုယ္ကို ထက္ေအာက္သို႔ ႏွိမ့္ခ်ီျမင့္ခ်ီ ျပဳလုပ္ျပသည္။ က်ီးကန္းရီခ်ဳိးသကဲ့သို႔ ျမင္ရသည္။ သို႔ျဖစ္၍ တနီရာမွ တနီရာသို႔ေျပာင္း႐ႊိၿပီး လွည့္လည္က်င္ကြင္းျပသည္။

(ဂ) ဥေဒါင္းဝဲ ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ ရွိဦးစြာ ၿခီေထာက္ကိုစံုရပ္၍ ကို္ယ္ကိုမားမားမတ္မတ္ရပ္၍ ဂါရဝျပဳလိုက္သည္။ လက္ႏွစ္ဖက္ကို လက္ဦးခ်ီ၍ နဖူးေပၚတင္ကာ တျဖည္းျဖည္း ဝဲ-ယာသို႔ ဆန္႔တန္းလာသည္။ ၿခီေထာက္တေခ်ာင္းကို မ,ျမွင့္၍ ဘယ္-ညာမ်ားကို ဦးေကၡာင္းေပၚတြင္ ဝဲကာႏြဲ႔ကာ ကြင္းျပသည္။ တနီမွ တနီရာသို႔ေျပာင္း႐ႊိ၍ ကြင္းတပတ္လည္ေအာင္ ကြင္းျပသည္။

(ဃ) လင္းကြက္ ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ ခံုသမာဓိအဖြဲ႔၊ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္႐ုိ႕အား ဂါရဝျပဳလိုက္သည္။ ၿပီးေနာက္ လက္ဝါးႏွစ္ဖက္ႏွင့္ ေပါင္ကို တခ်က္စီ႐ိုက္ခတ္လိုက္သည္။ ကိုယ္ဟန္အနီအထားကို ႏြဲ႔ေႏွာင္းထားကာ လက္မ်ားကိုေကြ႕ဝုိက္၍ လင္းကြက္ငွက္ပ်ံသည့္အလား ေဝွ႔ယမ္းကာ ကြင္းျပသည္။

(င) လက္ခေမာင္းခတ္ ကြင္းးနည္း

က်င္သန္သည္ ခံုသမာဓိအဖြဲ႔ႏွင့္ ပရိသတ္အား ဂါရဝျပဳသည္။ ခံုသမာဓိ အဖြဲ႔ရွိရပ္ၿပီး ဘယ္လက္ဝါးကို ညာဘက္ခ်ဳိင္းေအာက္သို႔ သြင္းလိုက္သည္။ ညာဘက္လက္ေမာင္းကို နံေဘးႏွင့္ “ေျဖာင္းေျဖာင္း” ျမည္ေအာင္႐ိုက္ခတ္လိုက္သည္။ ထို႔ေနာက္ လက္ႏွစ္ဖက္ကို ၉၀ံ ခန္႔ ေကြး၍ တျဖည္းျဖည္းဆန္႔တန္းလာသည္။ လက္ႏွစ္ဖက္ကို အေပၚသို႔ ဆတ္ကနန္းျမွင့္တင္ၿပီး တနီရာသို႔ၿပီးလႊားကာ နီရာေျပာင္း႐ႊိလိုက္သည္။ ယင္းမွ တနီရာသို႔ၿပီးလႊား၍ တပတ္ျပည့္ေအာင္ ကြင္းျပသည္။

(စ) ကင္းၿမီးေကာက္ ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ ရွိဦးစြာ ခံုသမာဓိလူႀကီးမ်ားႏွင့္ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္ကို ဂါရဝျပဳသည္။ ထို႔ေနာက္ လက္ႏွစ္ဘက္ကို ၿမီတြင္ေထာက္၍ ကင္းၿမီးေကာက္ေထာင္လိုက္သည္။ ကင္းၿမီးေကာက္ေထာင္၍ ဆယ္လွမ္းခန္႔လားၿပီး ဂၽြန္းျပန္ကာ ရပ္ေစာက္ရပ္လိုက္သည္။ လက္မ်ားကိုပူး၍ ရင္ဘတ္နားတြင္ထားကာ တျဖည္းျဖည္း ဝဲ-ယာသို႔ဆန္႔တန္းလာသည္။ ထို႔ေနာက္ နီရာေျပာင္းလိုက္ၿပီး ကင္းၿမီးေကာက္ေထာင္ျပန္၍ ဆယ္လွမ္းခန္႔ ဆက္လားျပန္သည္။ ၿပီးမွ ဂၽြမ္းျပန္ကာ ရပ္ေစာက္ရပ္သည္။ ထိုသို႔ကြင္းတပတ္ ကြင္းျပသည္။

(ဆ) ေနာက္ဂၽြမ္းပစ္ ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ ရွိဦးစြာ ခံုသမာဓိလူႀကီးမ်ားႏွင့္ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္မ်ားကို ဂါရဝျပဳသည္။ ၿပီးေနာက္ က်ားကဲ့သို႔ ေနာက္ဂၽြမ္းပစ္ခ်လိုက္သည္။ ေနာက္ဂၽြမ္းတခ်က္ပစ္လိုက္၊ လက္မ်ားကို ေကြးကာေကြးကာ ဝဲ-ယာ၊ ရွိ-ေနာက္ ခႏၶာကိုယ္ကို လွည့္လည္ကြင္းျပသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ တနီရာမွ တနီရာသို႔လွည့္လည္၍ ကြင္းျပေသာအခါ ေနာက္ဂၽြမ္းတခ်က္မွ ငါးခ်က္ထိ ဆက္တိုက္ဆက္တိုက္္ပစ္ၿပီး နီရာေျပာင္းသည္။ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္က “က်ားလာေရ-က်ားလာေရ” ဟူ၍ ေႄကြးေႀကာ္ခ်ီးျမွင့္သည္။

(ဇ) ရွိဂၽြမ္းပစ္ ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ ခံုသမာဓိလူႀကီးမ်ားႏွင့္ ပြဲၾကည့္ပရိသတ္ကို ရွိဦးစြာဂါရဝျပဳၿပီး က်ားကဲ့သို႔ လွ်င္ျမန္စြာ ရွိဂၽြမ္းပစ္လိုက္သည္။ ဂၽြမ္းပစ္ၿပီး လွ်င္ျမန္စြာ လက္ႏွစ္ဖက္ကုိဆန္႔တန္းကာ စြန္မ်ားပ်ံဝဲသကဲ့သို႔ ဝဲယာရွိေနာက္လွည့္လည္၍ ကြင္းျပသည္။ ၿပီးေနာက္ ရွိဂၽြမ္းသံုးျပန္ပစ္၍ နီရာေျပာင္းသည္။ ယင္းသို႔ ကြင္းတပတ္ျပည့္ ကြင္းျပသည္။

(စ်) သိန္းငွက္ ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ ရွိဦးစြာ မားမားမတ္မတ္ရပ္နီရာမွ ဂါရဝျပဳလိုက္သည္။ ၿပီးေနာက္ ဝဲ-ယာ လက္ႏွစ္ဖက္ကုိ ေကြးဝိုက္ၿပီး ဆန္႔လိုက္သည္။ ၿပီးေနာက္ ကိုယ္ကို ႏြဲ႔ႏြဲ႔ညြတ္၍ ေပါင္ႏွစ္ဖက္ကို ႐ိုက္ခတ္လိုက္ကာ လက္ႏွစ္ဖက္ကို သိန္းငွက္ဝဲပ်ံသကဲ့သို႔ မာန္ျဖင့္ေကြးဝိုက္ကာ ေနာက္တနီရာသို႔ အဟုန္ျဖင့္ ႐ႊိေျပာင္းလွည့္ပတ္ကာ ျပန္ရပ္ၿပီး ေပါင္ကို လက္ဝါးႏွစ္ဖက္ျဖင့္ ႐ိုက္ခတ္လိုက္သည္။ ၿပီးေနာက္ ၿခီတေခ်ာင္းကို အနည္းငယ္ေကြးေျမွာက္ကာ သိန္းငွက္ေတာင္ဖံဝဲပ်ံနီပံု လက္ႏွစ္ဖက္ကိုေကြးျဖန္႔ဝိုက္ၿပီး ကြင္းျပသည္။ ထိုသို႔ ကြင္းတပတ္လွည့္ပတ္ ကြင္းျပသည္။

(ည) ႀကိဳးၾကာပ်ံ ကြင္းနည္း

က်င္သန္သည္ မားမားမတ္ရပ္ၿပီး က်င္ခံုသမာဓိလူႀကီးမ်ား၊ ပရိသတ္မ်ားကို ဦးညြတ္ဂါရဝျပဳလိုက္သည္။ ၿပီးေနာက္ ၿခီကိုစံုရပ္၍ လက္ႏွစ္ဖက္ကို ေဘးသို႔ ဆန္႔ထုတ္လိုက္သည္။ ၿပီးေနာက္ လက္ႏွစ္ဖက္ကို အထက္ေအာက္ ျမင့္ခ်ီနိမ့္ခ်ီျပဳၿပီး ခႏၶာကိုယ္ကိုလွည့္ကာ နီရာေျပာင္း ကြင္းျပသည္။ လက္ႏွစ္ဖက္ကြင္းဟန္မွာ ႀကိဳးၾကာငွက္ပ်ံနီစဥ္ ေတာင္ဖံနိမ့္ခ်ီျမင့္ခ်ီျဖစ္နီဟန္ ျမင္ရသည္။ ထို႔သို႔ ကြင္းတပတ္ျပည့္ေအာင္ ကြင္းျပသည္။


ရခိုင္က်င္အားကစပ္အတတ္ တိုးတက္ျမင့္မားပါစီ။

(ေလးဝတီ ခိုင္ေက်ာ္)

ရခိုင္စာပီႏွင့္ယဉ္ေက်းမႈအဖြဲ႔ (ရန္ကုန္) မွ စီစဥ္သည့္ ရခိုင္ယဉ္ေက်းမႈႏွင့္ ႐ိုးရာအားကစားပြဲေတာ္ (ဒုတိယအႀကိမ္)
ေအာင္ဆန္းအားကစားၿပိဳင္ကြင္း၊ မဂၤလာေတာင္ညြန္ၿမိဳ႕နယ္၊ ရန္ကုန္။
(18/12/2004) မွ (20/12/2004) ထိ ရခိုင္႐ိုးရာက်င္ပြဲေတာ္အတြက္ ရခိုင္သားႀကီးစာပီမွ အခမဲ့ျဖန္႔ခ်ီသည္။

ေနာက္ဆက္တြဲ

စုစည္းတင္ျပသူ႔၏ေလ့လာသံုးသပ္ခ်က္

ရခုိင္တျပည္လံုးတြင္ က်င္ပြဲမ်ားကို ႏွစ္စဥ္က်င္းပသည္။ အထူးသျဖင့္္ ပုဏၰားကၽြန္း၊ မင္းျပား၊ ေက်ာက္ျဖဴ၊ ေပါက္ေတာ၊ စစ္ေတြ၊ ေျမာက္ဦး၊ ေျမပံုၿမိဳ႕နယ္မ်ားသည္ အထင္ကရက်င္သန္ထြက္ရာ ေဒသမ်ားျဖစ္သည္။ ယင္းၿမိဳ႕နယ္မ်ားတြင္ အျခားၿမိဳ႕နယ္မ်ားထက္ က်င္ပြဲမ်ားၿပီးလွ်င္ က်င္သန္မ်ားစြာထြက္သည္။ က်င္စည္းကမ္းႏွင့္ပတ္သက္၍ ေဒသအလိုက္ ျခားနားခ်က္ဟိသည္။ တခ်ဳိ႕က်င္သန္မ်ားသည္ တၿမိဳ႕နယ္မွ တၿမိဳ႕နယ္သိုု႔ က်င္လားကိုင္ေသာအခါ၊ မထင္မွတ္မႈမ်ားႏွင့္ ၾကံဳတြိႏိုင္သည္။ အေၾကာင္းကား ယင္းၿမိဳ႕နယ္ေဒသ၏က်င္စည္းကမ္းကို နားမလည္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ စစ္ေတြ၊ ပုဏၰားကၽြန္း၊ ေျမာက္ဦး၊ ေျမပံု၊ ေပါက္ေတာ၊ မင္းျပားၿမိဳ႕နယ္မ်ား၌ က်င္စည္းကမ္းမွာ -

ေမာင္နီ က (ခံ)
ေမာင္ျဖဴက (ဖမ္း) ေသာအခါ အခံသား “ေမာင္နီ” မက်ပဲ၊ အဖမ္းသား “ေမာင္ျဖဴ” က်သည္။

ေနာက္တလွည့္မွာ -

ေမာင္နီဖမ္း၍ “ေမာင္ျဖဴ” ခံေသာခါ “ေမာင္နီ” က “ေမာင္ျဖဴ” ကိုဖမ္း၍မရေသာေၾကာင့္ ပထမအႀကိမ္က်ထားေသာ “ေမာင္ျဖဴ” သည္ ေနာက္တေခါက္ျပန္ ထပ္ဖမ္းခြင့္ဟိသည္။ ယင္းက်င္စည္းကမ္းစနစ္သည္ ေက်ာက္ျဖဴ၊ ရမ္းၿဗဲ၊ ေတာင္ကုတ္ၿမိဳ႕နယ္မ်ား၌ မဟိပါ။ က်သူက်၊ ႏိုင္သူႏုိင္၊ တေယာက္တလွည့္စနစ္ကိုရာ က်င့္သံုးသည္။

အရာတခု ထူးျခားခ်က္မွာ -

ေျမာက္ပိုင္းတခြင္ အခံသားသည္ အဖမ္းသားဘားက ထြက္ၿပီးေရအခါ၊ အဖမ္းသားအတင္းလိုက္ေကလည္း အခံသားစြာ လက္ကာ၍ရာ ျငင္းပယ္ခြင့္ဟိသည္။ ေယခါ ဒိုင္လူႀကီးက က်င္စည္းကမ္းးေဘာင္ကနီၿပီး အဖမ္းသားကိုတားျမစ္ရသည္။ ယင္းစည္းကမ္းကို ေတာင္ပိုင္းတခြင္၌လည္း က်င့္သံုးသည္။ ေယေကလည္းေသာ့ ျခားနားခ်က္မွာ က်င္ခံသားထြက္ၿပီးေရအခါ က်င္ဖမ္းသားက ေကာင္းေကာင္းသတိထားရသည္။ အေၾကာင္းကား လိုက္လာေရက်င္ဖမ္းသားကို က်င္ခံသားက ခုခံသည္အားျဖင့္ လက္ကာ႐ံုသာမက ျပန္ပစ္ခြင့္ဟိ၍ျဖစ္သည္။

ဥပမာ--
က်င္အခံသား “ေမာင္ျဖဴ” က က်င္အဖမ္းသား “ေမာင္နီ” လိုက္ေတအခါ က်င္ခံသားေမာင္ျဖဴက က်င္ဖမ္းသားေမာင္ျဖဴကို ခါးေစာင္းတင္ျပန္၍ ခုခံေဝးပစ္ႏိုင္သည့္အတြက္ က်င္ဖမ္းသားေမာင္နီက်လားေရအခါ ယင္းစြာကို အသင့္ဟုယူဆသည္။ သို႔ေသာ္ ေျမာက္ပိုင္းတခြင္၌ ယင္းစြာကို အျပန္ဟုသတ္မွတ္သည္။ ဤကား ေတာင္ပိုင္းေျမာက္ပိုင္း က်င္စည္းကမ္းျခားနားခ်က္ျဖစ္သည္။

(မွားယြင္းခ်က္မ်ားဟိပါက အေၾကာင္းၾကားပီးပါ။ ျပန္စစ္ဆီးၾကည့္ပါမည္။)